Trio Inedito en Werner Trio doen Beethovens debuut herbeleven

De concertvertelling Beethovens debuut gaat over een belangrijk moment in de carrière van de dan 24-jarige componist. Beethoven woont al bijna drie jaar in Wenen en heeft zich in die periode als een briljant pianist en eigenzinnig improvisator geprofileerd. Hij geniet daarbij de steun van prins Karl von Lichnowsky, die zich niet alleen als zijn eerste mecenas, maar ook als diens manager opwerpt. Ondertussen nam de ambitieuze jongeman compositielessen: eerst bij Joseph Haydn, vervolgens bij Johann Albrechtsberger. In het voorjaar van 1795 achtte Beethoven de tijd rijp om ook als componist voor het voetlicht te treden. Met een crowdfundingactie avant la lettre werd muziekminnend Wenen uitgenodigd om op de uitgave van zijn 3 große Trio für das Piano Forte, Violin, und Baß in te tekenen. Het succes was groot. En dus trekken de edellieden deze avond en masse naar Lichnowskys optrekje aan de Alsergasse, benieuwd om te horen hoe het opus 1 van diens artistieke adoptiekind klinkt. Ook Haydn was op deze première aanwezig. Beethoven nam voor de historische try-out zelf aan de toetsen plaats en kreeg versterking van Ignaz Schuppanzigh op viool en Nikolaus Kraft aan de cello.

Instrumenten als bron

Trio Inedito besteed bijzondere aandacht aan de keuze van zijn instrumenten. “Je leert door de keuze van de instrumenten veel over hoe de muziek uit te voeren.”Anno 2016 zijn het Els Flement, Dirk Vandaele en Thomas Luks die ons dit opmerkelijke debuut met veel enthousiasme doen herbeleven. Als Trio Inedito musiceert het drietal nu al meer dan zeven jaar samen. De naam van het ensemble kwam er en stoemelings. Na de eerste repetitie had Flement een aantal van de besproken ideeën op computer gezet. ‘Ik had snel een naam nodig om dit document te saven, en heb dan de eerste letters van onze namen achter elkaar geplakt: edito dus. Maar het was wel onze bedoeling om de muziek op een onuitgegeven, geheel eigen manier te spelen.’ En die filosofie is Inedito tot op de dag van vandaag trouw gebleven. Het oorspronkelijke idee was om de muziek van Haydn en Mozart te brengen. Toch heeft het trio zich ondertussen ook repertoire uit de preklassiek en de romantiek eigen gemaakt. Bijzondere aandacht gaat daarbij naar de keuze van het instrumentarium. ‘Onze bedoeling is niet zozeer om mordicus authenticiteit na te streven’, bezweert Luks. ‘Wel dicteren de instrumenten in belangrijke mate het spel zelf. Je leert door de keuze van de instrumenten veel over hoe de muziek uit te voeren.’ ‘Die zijn evengoed een bron als de partituur zelf’, vult Flement aan. ‘Het is voor ons evident om op een instrument te spelen dat de componist ook zelf heeft gebruikt.’ 

In het geval van Beethovens pianotrio’s betekent dit een prachtige kopie van een Stein-pianoforte (1788). Voor 1800 zette Johann Andreas Stein een nieuwe standaard, en ook voor de jonge Beethoven waren diens vleugels de norm. Vandaele en Luks kiezen op hun beurt voor darmsnaren en een klassieke boog met een beperkte buiging en minder haar dan een moderne strijkstok. Het resultaat klinkt opvallend fris. Bruisende dialogen – in het wispelturige Allegro vivace van het tweede trio bijvoorbeeld – worden afgewisseld met transparant samenspel. Het risico dat de piano de strijkers zou overstemmen, is gelukkig volledig afwezig. Integendeel: het is aan de pianiste om voldoende kracht te ontwikkelen om haar soms frêle stem in het kapittel op te eisen. Flement doet het met verve én zin voor nuance, getuige de knappe accenten en het verfijnde toucher tijdens de plechtige aanhef van het daaropvolgende Largo con espressione. Het contrast tussen deze buitenissige nieuwlichterij en de eenvoudige onderhoudsmuziek van collega-componisten als Johann Schobert (ca. 1720-1767) en Johann Sterkel (1750-1817), die voor aanvang van de concertvertelling weerklinkt, is immens. En dat is ook het opzet: het revolutionaire karakter van Beethovens pianotrio’s zo goed mogelijk overbrengen.    

‘Maar u, wie bent u?’  

Om de toehoorders in hun aristocratische rol te doen inleven, schetst Werner Trio op treffende wijze hun doen en laten. ‘Het toevoegen van tekst maakt dat je met een ander oor naar deze muziek gaat luisteren’, legt Luks uit. De Klara-producer spreekt daarbij regelmatig in de u-vorm: een aanpak die zeer goed werkt. ‘Maar u, wie bent u? U bent prins, prinses, graaf of gravin, Freiherr of eega van de Freiherr. U verbruikt uw guldens aan schone sier. U flaneert, dost zich uit, bezoekt cafés, bals en theaters. U converseert, weliswaar zonder al te veel te zeggen, organiseert salons en als u het zich kan permitteren, haalt u een componist in huis als domestique. Wellicht speelt u verdienstelijk pianoforte of viool. Of traverso. Misschien heeft u de muziek van daarnet herkend en speelt u dat ook wel thuis.’ Als dat met deze pianotrio’s ook uw bedoeling is, dan komt u waarschijnlijk bedrogen uit. Voor doorsnee amateurs waren deze werken immers te moeilijk. De uitgesponnen muziektaal van Beethoven, dat was voer voor professionele musici. ‘Uzelf weet niet goed wat u van deze grillige muziek moet denken. Je moet er echt wel je hoofd bijhouden. Ludwig schrijft deze muziek niet voor de Liebhaber die zich willen amusieren. Hij schrijft met zijn introducties in het sublieme voor de Kenner.’

Om de toehoorders in hun aristocratische rol te doen inleven, schetst Werner Trio op treffende wijze hun doen en laten. Hij spreekt daarbij regelmatig in de u-vorm: een aanpak die zeer goed werkt.Na uitvoerig stemmen, wordt het Allegro con brio uit het derde pianotrio op de adellijke oren losgelaten. Dit was Beethovens lievelingstrio. En laat het nu net dit werk zijn waarover Haydn zich na afloop nogal kritisch zou uitgesproken hebben. In werkelijkheid uitte hij alleen zijn twijfels over de populariteitskansen van dit ophefmakende stuk. Beter niet publiceren, luidde het devies. Een energiek Trio Inedito laat overtuigend horen waarom Haydn tot dit besluit kwam: dit is een rusteloze rollercoaster vol dynamische contrasten en abrupte stemmingswissels, eens extreem heftig, dan weer broeierig lyrisch. ‘Het derde trio is wel heel speciaal’, luidt het bij Luks enthousiast, wanneer ik het drietal naar hún lievelingstrio vraag. Vandaele beaamt. Flement heeft dan weer een boontje voor het trio in sol-groot. ‘Het is een Beethoven die we minder goed kennen: een niet-getormenteerde jongeman die zorgeloos in het leven staat. Het is een heel Mozartiaans werk.’

Nochtans wordt enkel het eerste klaviertrio tijdens Beethovens debuut integraal uitgevoerd. Maar ook dat getuigt op uitbundige wijze van het muzikale vernuft van de componist. En dus mist deze concertvertelling zijn doel hoegenaamd niet. Het is alsof je er zelf bij was, al ware het allicht beter om de stukjes Schobert en Sterkel tussen Beethovens werken in te spelen. Het genie van die laatste – de schutter die, in de woorden van Schopenhauer, een doel treft dat niemand anders had gezien – zou er ongetwijfeld extra door uit de verf komen.

foto 1: Beethoven en die Redoute (c) Klassiek Centraal, foto 2: Werner Trio, foto 3: Trio Inedito (c) Herman Sorgeloos