Waarom zijn er schrikkeljaren?

Iedereen weet dat volgens onze kalender een jaar 365 dagen duurt: de tijd die de aarde nodig heeft om een baantje rond de zon te draaien. Maar eigenlijk is dat niet helemaal correct. De aarde doet er namelijk enkele uren langer over, namelijk 5 uur 48 minuten en 45,1814 seconden om precies te zijn.

Die extra dag om de vier jaar zorgt er daarom voor dat op termijn onze tijd niet voorloopt op de zon, zodat de bloemen bloeien en de sneeuw valt in de juiste seizoenen.

Onze kalender zag er natuurlijk niet altijd zo uit. De mens heeft altijd geprobeerd om orde te scheppen in de tijdsindeling. Dat verliep soms wat succesvoller dan anders, hoe kan het ook anders. Er gaat dus een hele (warrige) geschiedenis vooraf aan het kalenderjaar zoals we het nu kennen.

De Romeinse kalender   

De oude Romeinen baseerden zich voor hun kalender op de fasen, of schijngestalten, van de maan. Zo’n maankalender houdt jammer genoeg geen rekening met de omlooptijd van de aarde rond de zon, en dus ook niet met de seizoenen. Daarom voegden de Romeinse priesters af en toe een extra maand toe aan het kalenderjaar. Door de bemoeienissen van de politieke machthebbers, verliep dat echter niet altijd even juist, waardoor de kalender uiteindelijk één grote knoeiboel werd. Vandaar dan ook de gevatte uitspraak van Voltaire ‘les généraux romains triomphaient toujours, mais ils ne savaient pas quel jour ils triomphaient’.

De Juliaanse kalender

Het was Julius Caesar die ervoor zorgde dat die knoeiboel werd aangepakt. Zo besloot hij in 46 v.C. om drie maanden toe te voegen aan het jaar, zodat de kalender weer overeenkwam met de seizoenen. Hij liet zich adviseren door de Alexandrijnse astronoom Sosigenes, en voerde vanaf 45 v.C. een kalenderjaar in van 365 dagen met maanden die afwisselend 30 en 31 dagen duurden. In die tijd waren de astronomische waarnemingen echter al nauwkeurig genoeg om te weten dat 365 dagen eigenlijk iets te weinig was. Als derde maatregel besloot Caesar daarom om elke vier jaar een schrikkeljaar in te voeren met een dagje extra.

Ook al was Caesar erin geslaagd om zijn kalender beter te maken dan die van de oude Romeinen, was het Juliaanse jaar toch 11 minuten en 14 seconden te lang, waardoor na verloop van tijd de seizoenen en kalender weer niet meer overeen kwamen.

Waarom hebben juli en augustus allebei 31 dagen?

Keizer Augustinus wilde natuurlijk niet onderdoen voor zijn voorganger Caesar!Caesar vernoemde de maand juli naar zichzelf, en wilde uiteraard dat zijn maand tot de lange maanden van 31 dagen behoorde. Bijgevolg zou de volgende maand normaal gezien een kortere maand moeten zijn, maar dat is dus niet het geval. Hier zit weer een politieke manoeuvre achter: Caesars opvolger, keizer Augustinus, vernoemde de maand augustus naar zichzelf, maar hij wilde geen genoegen nemen met een korte maand. Hij kon natuurlijk niet onderdoen voor zijn voorganger …

De Gregoriaanse kalender

Tegen de 16de eeuw was er al een verschil van 10 dagen tussen de kalender en de seizoenen. Dat zorgde ervoor dat Pasen en Kerstmis ook verschoven waren. Op donderdag 4 oktober 1582 besliste paus Gregorius XIII daarom die dagen weg te werken en meteen over te gaan naar 15 oktober, waardoor er dus 10 dagen uit de geschiedenis nooit bestaan hebben! Om ervoor te zorgen dat zulke correcties voortaan niet meer nodig zouden zijn, werd besloten dat de eeuwjaren (1700, 1800, …) niet langer schrikkeljaren zijn, tenzij ze deelbaar zijn door 400 (1600, 2000, … zijn met andere woorden wél schrikkeljaren).

Voorlopig is de Gregoriaanse kalender met een afwijking van nog geen 26 seconden per jaar dus duidelijk de nauwkeurigste. Pas na 3313 jaar zou er één dag te veel zijn. We zitten dus wel nog even goed met onze kalender!  

Bron: Volkssterrenwacht MIRA vzw