Explosieve stijging langdurig zieken niet met halve maatregelen af te remmen

Halfslachtig overheidsoptreden tegen misbruiken, en dat vooral om electorale redenen (het gaat immers om een interessant potentieel aan kiezers), kost miljarden euro’s en kan niet langer door de beugel. De kwestie om politieke redenen steeds maar vooruitschuiven, omdat de ene regeringspartij de andere het licht in de ogen niet gunt, is al even onaanvaardbaar. Maar ook de medische controles op langdurig zieken moeten beter, zo blijkt in de praktijk.

Een op de drie langdurig zieken werkt in het zwart

Volgens zopas bekendgemaakte cijfers van het Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering (RIZIV) werkt een op de drie gecontroleerde langdurig zieken in dit land in het zwart. Toch gaat het volgens het RIZIV om mensen, die al verschillende keren werden gecontroleerd door huisartsen en door adviserende artsen van de ziekenfondsen. Hoe dat mogelijk is, zou dringend onderzocht moeten worden. Dan kan in dat onderzoek meteen worden meegenomen hoe het komt dat bij de cipiersstaking in Wallonië en Brussel artsen kwistig doktersbriefjes hebben uitgedeeld aan de stakers zodat ze zich niet hoefden tevreden te stellen met stakingsgeld (600 euro per maand en te betalen door de vakbonden) maar met 1500 euro per maand op kosten van de overheid (lees: de belastingbetalers). Een en ander doet wel vragen rijzen over de merkwaardige ethiek die een groep artsen erop nahoudt.

Nederland in hetzelfde bedje ziek

Nederland kampte ooit met hetzelfde probleem van langdurig zieken, maar dan wel op grotere schaal. Daar piekte het aantal langdurig zieken (arbeidsongeschikten) in de jaren 1992-1994 op bijna 1 miljoen op een actieve bevolking van 8 miljoen mensen. De Nederlandse regering kreeg destijds veel kritiek omdat zij te laks optrad tegen het grootschalige misbruik van de toenmalige Wet op de Arbeidsongeschiktheid (WAO). Ze bedacht een systeem waarbij de werkgevers op straffe van sancties werden geactiveerd om langdurig zieken weer aan het arbeidsproces te laten deelnemen.

Aanvankelijk leek dat te lukken en daalde het aantal arbeidsongeschikten door ziekte gevoelig door een aantal hervormingen, maar inmiddels bedraagt hun aantal weer ruim 800.000 ondanks bezuinigingen en extra keuringen van langdurig zieken. Volgens een berekening van de Nederlandse krant Financieel Dagblad werken momenteel zelfs 1,6 miljoen mensen in Nederland niet als men bij deze 800.000 arbeidsongeschikten de werklozen en bijstandstrekkers optelt … In dezelfde krant merkt voorzitter Paas van de overkoepelende vereniging van alle sociale diensten van de Nederlandse gemeenten op, dat maar liefst twee derde van de 1,6 miljoen mensen in Nederland die van een uitkering leven, weer aan het werk zouden kunnen gaan. Om het leger niet-Nederlanders daaronder niet te stigmatiseren, worden daarover geen cijfers vrijgegeven.

In België is maar 67 procent van de actieve bevolking aan het werk. Het Europees gemiddelde bedraagt 70 procent

Volgens recente cijfers van de EU is intussen in Nederland (alsmede in het Verenigd Koninkrijk en Denemarken) toch ruim 76 procent van de werkende bevolking aan de slag. In België is dat maar 67 procent. Zweden spant de kroon met 80 procent, gevolgd door Duitsland met 78 procent. Het Europees gemiddelde bedraagt 70 procent.

De Block teruggefloten

Minister Maggie De Block (Open VLD) wilde enige tijd geleden het probleem van de langdurig zieken in ons land oplossen, maar werd gedwarsboomd. Ze kreeg de steun van haar collega’s binnen de federale regering, maar zij werd door haar collega van Werk, Kris Peeters (CD&V), en door de vakbonden, die het maar niet kunnen laten ongevraagd de schoonmoeders van de huidige federale regering te spelen, teruggefloten. De Block had voorgesteld om langdurig zieken, die na medisch onderzoek in orde bevonden zijn om toch aangepast werk te verrichten maar dat koppig blijven weigeren, te sanctioneren.

Mocht niet van de vakbonden, dus ook niet van Peeters, wiens nauwe banden met de christelijke vakbond ACV hem vaker tot een stoorzender in de regering van premier Michel maken. Het is misschien voer voor politicologen of zelfs voor psychologen om eens na te gaan waarom Peeters zo dikwijls dwarsligt in de federale regering, want hij is niet aan zijn proefstuk toe. Iedereen herinnert zich nog dat hij in het begin van de terreurdreiging met de camera’s van de VRT en VTM in de buurt met zijn vrouw ging ‘winkelen’ in Antwerpen om de, volgens hem, overbodige aanwezigheid van militairen in het stadsbeeld aan te tonen. Daarmee wilde hij weer een beslissing van de regering, waarvan hij en zijn partij deel uitmaken, belachelijk maken.

Dezer dagen bekendgemaakte cijfers van het Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering (RIZIV) over de explosie van het aantal langdurig zieken tonen aan dat de tijd voor politieke spelletjes op kosten van de belastingbetaler voorbij is. Enkele cijfers: het aantal langdurig zieken in het land bedroeg eind vorig jaar maar liefst 370.400, hetgeen een stijging betekent met 64 procent tegenover tien jaar geleden. Dat betekent dat 1 op de 10 mensen (werknemers en zelfstandigen) door ziekte langer dan een jaar niet aan het arbeidsproces deelneemt en van een uitkering moet leven. Tussen eind 2014 en eind 2015 zijn er zelfs 26.500 mensen, die langer dan een jaar thuis verblijven wegens ziekte, bijgekomen. Van het totaal aantal langdurig zieken zijn 347.000 werknemers en 23.500 zelfstandigen.

Depressies en burn-out

1 op de 10 mensen gaat door ziekte langer dan een jaar niet werken en leeft van een uitkering Volgens het RIZIV zijn er verschillende oorzaken voor de forse stijging van het aantal langdurig zieken. Gewezen wordt op de forse stijging van het aantal psychologische aandoeningen, waaronder depressies en burn-outs. In dat verband worden verschillende maatregelen van de regering-Di Rupo en de huidige regering-Michel als oorzaken genoemd, zoals het verdwijnen van het brugpensioen en de verhoging van de leeftijd voor het vervroegd pensioen, waardoor mensen langer aan de slag moeten blijven. Het blijken vooral 50- en 60-plussers die dat het slechtst kunnen verteren en zij zijn daardoor de categorie van werknemers die het vaakst ziek zijn of worden. Bij arbeiders vanaf 55 jaar blijkt 1 op de 8 langdurig ziek te zijn en boven de 60 jaar loopt dat percentage zelfs op tot een kwart. Opmerkelijk maar tegelijkertijd begrijpelijk is dat fysische klachten hierbij een belangrijke rol spelen.

Fraude

Enerzijds willen we de uitleg van het RIZIV graag aannemen. Anderzijds wordt bij deze problematiek angstvallig verzwegen dat er veel misbruik wordt gemaakt van dit systeem van ziekte-uitkeringen. ‘Kwestie van niet stigmatiseren’, zegt een ambtenaar van het RIZIV. ‘We merken hier duizenden gevallen in het hele land van misbruiken van allerlei soort door fraudeurs van verschillende pluimage, van arm tot rijk en van Belg tot nieuwe Belg’, bevestigt hij. Hier zou een onafhankelijke parlementaire commissie niet overbodig zijn …

Feit is dat het budget voor invaliden (zoals langdurig zieken in het ambtelijk jargon worden genoemd) sedert 2007 is verdubbeld tot circa 5 miljard euro in 2015. Om het anders te zeggen: er gaat nu bijna evenveel geld naar langdurig zieken als naar werklozen en bruggepensioneerden. Wanneer er niets gebeurt, zal die verhouding nog verder verslechteren. Nog meer mensen zullen zich wenden tot de ziektekas, want er zijn geen tekenen dat de pensioenwetgeving zal worden versoepeld. Al beweert oud-premier Di Rupo dat, wanneer hij het na de volgende parlementsverkiezingen weer voor het zeggen zou krijgen, de pensioenleeftijd weer zal worden verlaagd tot 65 jaar.

Noors systeem

Inmiddels heeft minister De Block haar licht opgestoken in Noorwegen om tot een oplossing te komen. Momenteel geldt de regel dat een langdurig zieke met rust wordt gelaten als hij niet naar zijn vorige baan kan terugkeren. In het nieuwe systeem wordt bekeken of een langdurig zieke aangepast werk kan verrichten. Dat gebeurt op basis van een vragenlijst die hij/zij moet invullen. Een arts analyseert de antwoorden van de betrokkene en bepaalt of die voor aangepast werk in aanmerking komt. Wanneer de arts meent dat een langdurig zieke weer snel aan het werk kan gaan, hoeft voor hem geen re-integratieproject te worden gestart zoals voor iemand in een dergelijk project. Sancties voor langdurig zieken die werk weigeren komen er ook in de nieuwe regeling niet.

Op basis van een vragenlijst gaat een arts na of een langdurig zieke aangepast werk kan verrichtenDeze leemte in de wet wordt opgevuld met de afspraak tussen de regeringspartners dat wanneer de budgettaire doelstelling van deze hervorming (een besparing van 122 miljoen euro in 2016 tot 300 miljoen euro in 2018) niet wordt gehaald, er toch sancties zullen komen. Hoe dat zal gebeuren, meer bepaald wie dan zal worden beboet, blijft een onbeantwoorde vraag. Gewoontegetrouw schuift de politiek deze hete aardappel weer door naar later. Of het probleem van de langdurig zieken daarmee echt opgelost geraakt, durven we te betwijfelen. Maar tegen die tijd is het politieke landschap mogelijk weer veranderd en toveren nieuwe machthebbers weer andere oplossingen uit hun hoge hoed.

En daar is de N-VA ...

En of dat allemaal niet genoeg is, komt daar plotseling uit het niets regeringspartner N-VA met een eigen voorstel, waarmee ze het huiswerk van De Block weer op zijn kop zet. De N-VA stelt voor om langdurig zieken (d.w.z. mensen die meer dan een jaar thuis zitten), als ze dat verkiezen, in staat te stellen enkele uren per week te werken met behoud van hun ziekte-uitkering. De bedrijven hoeven dan alleen de gewerkte uren te betalen, luidt het voorstel waarin de nadruk wordt gelegd op het feit dat er geen enkele dwang wordt uitgeoefend op de langdurig zieken. De N-VA spreekt van arbeidsintegratiejobs en ziet tegen het jaar 2020 100.000 arbeidsongeschikten op deze manier werkervaring opdoen, hetgeen we durven betwijfelen. De partij rekent er zelfs op dat al vanaf 2018 circa 10.000 langdurig zieken zullen doorstromen naar ‘gewoon’ werk op de arbeidsmarkt, waardoor jaarlijks 300 miljoen euro bespaard zou kunnen worden op de uitgaven van de ziekteverzekering. De grote vraag is natuurlijk – welke oplossing er ook uit de bus komt – of het bedrijfsleven wel wil en kan meewerken aan een oplossing van de politiek, waarvan nog bewezen zal moeten worden of ze economisch haalbaar is.