Daar sta je dan, tussen hemel en aarde, helemaal met je eigen pijn.

De relatie die je had met je geliefde was uniek, net als je verwerking van het verlies.

Rouwkleding maakt je innerlijk proces heel duidelijk aan de buitenwereld.

Wat vroeger een taak van de buren was, is nu vaak een taak van de begrafenisondernemer geworden.

Troost elkaar doorheen de moeilijke momenten. Probeer je niet op te sluiten, maar deel het verdriet zodat het dragelijk wordt.

Een 'leven' om 'dood' te gedenken kan een zeer krachtig symbool zijn.

Moeders die hun kind verliezen bij een miskraam of bij de geboorte hebben het erg zwaar wanneer hun verlies niet erkend wordt.

De weg naar verwerking verloopt niet enkel via verdriet. Alle emoties kunnen extreem aan de oppervlakte komen.

Je schuldig voelen kan je heel alleen doen voelen.

Hoe moeilijk het ook is, de enige manier om verlies te verwerken is dwars door de pijn gaan.

Soms kan een volledige leegte je overvallen. Bij zo'n depressie is het je lichaam dat vraagt om even stil te staan, even op adem te komen.

Laat je gedachten wegdrijven.

Er komt een moment waarop je weer het leven aan kan, een dag waarop je weer kan glimlachen.

Verdriet om een overledene blijft bij je als je schaduw; soms ligt hij vlak voor je, reikend tot de horizon, soms is hij heel klein of ligt hij achter je... Maar je draagt hem altijd mee.

'En plots ben je er niet meer!'

Iedereen maakt het op zeker moment mee; de trieste dag wanneer iemand die je heel nauw aan het hart ligt, komt te overlijden.
Hoewel we weten dat iedereen de laatste ontwikkeling van het leven, de dood, moet meemaken, zijn we er vaak niet goed op voorbereid. We worden overvallen door een intense pijn, door zeer hevige emoties.
Ook als je het overlijden misschien al zag aankomen, door de (hoge) leeftijd van een dierbare of een aanslepende ziekte, kan de shock en confrontatie met de nieuwe realiteit hard aankomen.

Het is jouw verdriet.

Er is al veel geschreven over het rouwproces. Dat komt natuurlijk omdat rouwen universeel is. Alle mensen op de wereld worden geconfronteerd met de dood. Het is dan ook voor ieder duidelijk dat het rouwproces zijn fasen kent. Toch is het verdriet om het verlies van een dierbare helemaal van jou: niemand voelt hetzelfde als jij tijdens de rouwperiode.

Verdriet is persoonlijk.

De relatie die jij hebt gehad met de overleden persoon is heel persoonlijk en uniek. Daarom is ook het verwerken van een verlies een heel persoonlijke aangelegenheid. Dat gegeven kan soms aanleiding geven tot onbegrip. Bijvoorbeeld wanneer binnen hetzelfde gezin mensen heel anders omgaan met het verlies van iemand. Elk heeft zijn eigen verdriet en zijn eigen manier om het gemis te verwerken.

Een stuk van jou.

Wanneer een dierbare sterft, lijk je vaak terecht te komen in een zee van verdriet en pijn. Hoe dichter of hoe belangrijker de persoon was voor jou, hoe meer pijn je voelt wanneer die er niet meer is. Dit komt omdat jou écht een stuk van jezelf wordt ontnomen. Je kampt met een diepe zielenpijn die alles lijkt te overheersen. Zoals wanneer je arm zou afgerukt worden, kan een verlies helse pijnen teweeg brengen. En ook al heb je nu een wonde die mensen niet kunnen zien, je hebt wel degelijk een wonde die om verzorging en heling vraagt.

Maatschappelijk kader.

Vroeger was er een duidelijk omlijnd maatschappelijk kader voor rouwenden en de mensen rondom hen. Het voordeel van rituelen is dat ze vorm en omkadering geven, ook aan de meest ondraaglijke gebeurtenissen.

Rouwkleding had een doel.

Mensen droegen gedurende vast omlijnde periodes rouwkleding. Voor ieder was duidelijk dat ze met een verlies te kampen hadden. Er waren bepaalde momenten vastgelegd om samen de overledene te gedenken. Daarbij hadden de rouwende personen een taak op te nemen. Voor anderen was er een duidelijk moment om je troost te bieden. Tegenwoordig zijn veel van deze rituelen vervaagd of verdwenen. Wat vroeger een taak van de buren was, is nu vaak een taak van de begrafenisondernemer geworden.

Verdriet en pijn moeilijker te zien.

In zekere zin is het dus een spijtige zaak dat onze rituelen verdwijnen. Na de begrafenis of crematie is het verdriet en het verlies immers veel moeilijker om voor anderen te zien. Veel mensen vinden het ook lastig om nog met je over dit onderwerp te spreken. Ze voelen zich ongemakkelijk, vinden geen woorden, hebben niet geleerd om te spreken of te luisteren en negeren het gebeurde. Daardoor blijf je vaak alleen zitten met je pijn. Dat maakt je eenzaam.

Zelfs op de herdenkingsplechtigheid kunnen het gelach en de luchtige gesprekken van de aanwezigen je van streek brengen. De wereld lijkt voor anderen gewoon door te draaien. Voor jou is de wereld even gestopt.

Bedenk zélf symbolen: 5 voorbeelden

Hoewel maatschappelijke rituelen niet meer zo sterk aanwezig zijn, zijn er veel symbolische zaken die je zelf kan organiseren.

1. Leg een rouwregister aan.
   Veel mensen voorzien een rouwregister waarin mensen hun medeleven en steun kunnen betuigen.
2. Maak een herinneringsboek.
   Je kan binnen het gezin een herinneringsboek aanleggen. Zo'n boek kan uitgroeien tot een schat aan verhalen, gedichten, anekdotes en wensen geïllustreerd met foto's, knipsels, … Zo'n boek houdt de gedachte aan de overleden persoon levendig. En biedt plaats om mooie en speciale momenten te gedenken. Het kan ook troost bieden en verwondering teweeg brengen om te lezen welke momenten de ander koestert in zijn gedachten aan de overledene.
3. Maak een foto mozaïek.
   Verzamel (leuke) kiekjes en foto's van de overledene die je herinneren aan periodes uit zijn en haar leven. Het uitkiezen van de foto's en het samenstellen van de mozaïek kan een mooi moment zijn. De foto's in een mooie lijst aan de muur zien, geeft bezoekers aanleiding om met je te praten over de persoon en herinneringen op te halen.
4. Organiseer gedenkmomenten.
   Kom regelmatig samen met je gezin om de overledene te gedenken. Je kan dit ook op vaste momenten doen. Het voordeel is dat je een plaats én de tijd creëert om je verlies bespreekbaar te maken: een moment waar een lach en een traan hun plaats hebben.
5. Plant een boom.
   Sommigen hebben er veel aan om een boom te planten die symbool staat voor de overledene. Een 'leven' om 'dood' te gedenken kan een zeer krachtig symbool zijn.

Het rouwproces.

Hoe lang duurt rouw?

Wat is een normale tijd om te rouwen? Onze "geluk maatschappij" laat weinig ruimte om echt je tijd te nemen om je verdriet toe te laten en het helemaal te voelen, om werkelijk miserabel te zijn.
De waarheid is dat er geen tijd staat op het verwerken van een verlies, dat je niet weet wanneer het moment er zal zijn dat je stopt met huilen om je gestorven man, dat het verlangen vermindert om je verloren kind te willen omhelzen, dat je niet meer elke dag voelt dat je je ouders mist…

Tijd heelt alle wonden?

Neen, lieve mensen, tijd heelt niet alle wonden. Het is wat je doet mét en in je tijd dat je over een verlies kan helpen. Of juist niet.
Gemis zal er altijd blijven. Wat gelukkig wél verandert is het acute van de pijn. De scherpte neemt af wanneer je het verlies een plaats kan geven, een betekenis kan schenken, nu hij of zij er niet meer is.

Niet enkel triest.

Het proces van rouwverwerking brengt allerlei emoties met zich mee. We denken automatisch aan verdriet wanneer we ons een persoon in rouw voorstellen. Maar er komen veel meer gevoelens los.

Woede.

Na een verlies kan je ook intens boos zijn, woedend zelfs. Je kan je boos voelen op God -als je gelovig bent- omdat hij je man/vrouw wegnam. Je kan je boos voelen op jezelf, omdat je die ziekte niet eerder had opgemerkt. Je kan woedend zijn op je buur omdat ze haar man nog heeft, je kan kwaad zijn op alles en iedereen.

Schuld.

Een andere emotie die bij rouw en verlies de kop kan opsteken is schuld. Je kan je heel schuldig voelen nadat je iemand bent verloren. Schuldig omdat je vindt dat je niet genoeg tijd met hem of haar hebt doorgebracht bijvoorbeeld. Omdat je niet meer hebt gedaan voor die persoon. Je voelt je schuldig omdat je zulke kwetsende dingen hebt gezegd, vlak voordat hij zelfmoord heeft gepleegd.
Er rijzen vaak schuldgevoelens als je het gevoel hebt dat de ander te vroeg is vertrokken, als je meer tijd nodig had om zaken 'af' te handelen, recht te zetten, goed te maken, anders aan te pakken... Als je nu maar een weekje langer had gehad, een maandje... , als je het maar eerder had geweten...

Schaamte.

Je kan ook schaamte voelen over je gevoelens. Vooral over boosheid en een gevoel van 'bevrijding' bij de dood van een dierbare durven mensen zich wel eens te schamen. Je kan je bijvoorbeeld schamen omdat je je gewoon toch blij voelt in het leven of dat je opgelucht bent dat de strijd is gestreden.

We zijn streng voor ons zelf, veel te streng.
Vergeet echter niet dat je -naast opgelucht, boos of blij- ook verdrietig bent. Het is niet omdat je dit soort gevoelens ervaart, dat je de persoon die overleden is minder graag zou hebben gezien.

Aanvaard je emoties.

Tijdens de rouwperiode ga je dus te maken hebben met heel veel emoties die elkaar snel kunnen afwisselen en je hard kunnen raken. De gevoelens zijn intens en scherp en het kan aanvoelen alsof ze nooit zullen verdwijnen.

Stapjes naar verwerking.

Weet dat elke emotie zijn functie heeft. Hoe raar of ongepast het gevoel op het moment ook mag lijken. De emoties die je verteren kunnen -en zullen- je een stapje dichter brengen bij de verwerking van je verdriet.
Erger is het wanneer je gevoelens niet toelaat. Als je ze verbergt, wegschuift, wegrationaliseert of -redeneert, geef je ze de kans uit te groeien tot destructieve monstertjes die je emotioneel ziek kunnen maken.

Bijtanken helpt wel!

Even uitrusten van de zware rouwarbeid en je emoties tijdelijk negeren, is dan weer wél goed voor je. Het is soms nodig om heel even 'bij te tanken' zodat je nadien er weer tegenaan kunt gaan.

Indien je het heel moeilijk hebt met je emoties , wil ik je twee oefeningen geven:

• Oefening 1: Emotie personaliseren.
  Geef elke emotie zijn aandacht. Het kan helpen om de emoties die je te moeilijk vindt, te personaliseren.
  Laten we de oefening eens doen met boosheid:
  Stel je voor dat boosheid binnenwandelt. Geef het een vorm, bijvoorbeeld een monstertje. Dan volgt er een belangrijke stap: nodig je boosheid uit om binnen te komen. Vraag het wat het je te vertellen heeft. Bedank je boosheid om er geweest te zijn voor jou. Laat je monstertje weer vertrekken.
• Oefening 2: Laten wegdrijven.
  Een andere oefening komt uit de wereld van de 'Mindfulness'. Stel je voor dat je aan de oever van een rivier zit. Beeld je een mooie omgeving in met een mooie boom die aan de andere kant van de rivier staat.
  Bij elke gedachte valt er een blaadje van de boom in het water van de rivier en de stroom neemt dat mee. Je hoeft niets anders te doen dan te kijken.

De eerste oefening is vooral aan te raden als je je emoties verdringt, de tweede wanneer je overspoelt dreigt te worden door de hevigheid van gevoelens of gedachten.

Gaat het ooit over?

Op een bepaald moment zal je merken dat de scherpte van je gevoelens vermindert, dat de pijn stilaan minder hevig worden, dat er ruimte komt om te leven en weer zachtjes te glimlachen.

Je gaat nooit vergeten en, zoals we al zeiden, het gemis blijft. Toch ga je verder kunnen leven. De overledene krijgt een plaats in je hart en in je herinneringen.

Hulp nodig?

Een rouwproces is nooit eenvoudig. Het gaat er heel rauw aan toe. Gelukkig worden de meeste mensen omringd door veel hulp en zorg tijdens deze momenten.

Maar je kan ook zoeken naar boeken om je een steuntje in de rug te geven. Veel van bovenstaande wordt uitgebreid beschreven in 'Helpen bij verlies en verdriet' door M. en M. Keirse. Ook het boek 'Scherven' is bijvoorbeeld een aanrader.

Gaan praten met een professional.

Of je professionele hulp nodig hebt hangt af van wat je nodig hebt. Mijn hulp wordt tijdens alle fases van de verwerking gevraagd; om je hart te luchten, om iemand te hebben die je doorheen de fases helpt of jaren na verlies.

Wat je binnen een behandeling kan verwachten is een luisterend oor, iemand die je aan je eigen tempo doorheen het proces begeleidt.
In mijn praktijk begeleid ik mensen via mail, telefoon of tijdens een huisbezoek.
Je kan je psycholoog informeren welke mogelijkheden er zijn voor jou. Het belangrijkste is dat je je op je gemak voelt bij hem of haar, zodat je je gevoelens volledig kunt uiten.

Uit je dankbaarheid.

We hoeven niet op 1 of 2 november te wachten om onze dierbare overledenen te gedenken. Zij leven verder in ons, in onze verhalen, onze herinneringen. We kunnen dankbaar zijn voor de tijd dat we met ze mochten doorbrengen.
En, zolang we de kans hebben, laat ons de tijd nemen om dankbaar te zijn voor alle lieve mensen die ons nu omringen. Koester ze, zolang ze er zijn!

Veronika.