De psycholoog Milgram wou weten of iedereen tot gruwelen in staat is.

Opgaan in een groep heeft zo zijn gevaren.

We kijken naar anderen om een situatie juist in te schatten.

Is deze man aan het slapen, is hij gewond of dronken?

Indien je weet wat te doen moet een grote massa geen gevaar voor je vormen.

Neem verantwoordelijkheid wanneer je ziet dat iemand hulp nodig heeft.

Eén persoon uit de massa is veel gemakkelijker om te beroven dan iemand met een naam.

Over het goede en het kwade.

Wij mensen zijn een vreemd soort 'beestje'. Je zou kunnen stellen dat we tegelijkertijd goed en slecht zijn. Dit is een gegeven dat sinds oudsher filosofen, theologen, psychologen ... en ons allemaal bezighoudt. We trachten inzicht in onszelf te krijgen.

Hier in dit artikel houden we het simpel én praktisch. We gaan het hebben over ons gedrag in 'noodsituaties'. Hoe komt het dat we iemand in nood helpen? Of niet? Hoe komt het dat we in staat zijn een ander (de meest) wrede dingen aan te doen? En hoe pakken we het best aan om zelf aan een hachelijke situatie te ontsnappen.

Jij niet, denk je?

Na de Tweede Wereldoorlog waren mensen met verstomming geslagen door de gruwelen van de oorlog. Ze vroegen zich af hoe het mogelijk was dat 'mensen' tot zulk soort 'onmenselijk' gedrag in staat waren. Als we op tv naar beelden kijken van Afghanistan of Syrië begrijpen we ook niet waarom mensen zo wreed zijn tegen elkaar...

Experiment van Milgram.

De vermaarde psycholoog Milgram onderzocht de invloed van autoriteit op ons gedrag. Met een heel simpel experiment liet hij zien dat mensen in staat zijn om iemand anders pijn te doen. Het experiment wilde onze bereidheid meten om te doen wat een gezaghebbende ons opdraagt, ook al is dat in strijd met ons persoonlijk geweten. Met een heel simpel experiment liet hij zien dat mensen in staat zijn om iemand anders pijn te doen.
Bij het experiment ging 65% van de mensen over hun eigen grenzen en deden ze een ander (veel) pijn. Ook al hadden ze op voorhand gezegd dat ze niemand nooit pijn zouden doen.

Onbekend is onbemind?

Het blijkt veel eenvoudiger om iemand schade te berokkenen wanneer je de persoon niet kent. Die persoon is dan slechts 'een ander'.

En wanneer mensen opgaan in een massa, zijn ze in staat om gruweldaden te plegen die ze anders zelfs nooit zouden overwegen. Wanneer er veel mensen opgehitst worden voelt ieder individu zich persoonlijk veel minder verantwoordelijk voor zijn eigen gedrag. Ze lijken hun verantwoordelijkheid af te geven aan het gedrag van de groep. Wanneer mensen maskers dragen (denk aan de Ku Klux Clan) wordt dit helemaal erg.

Omstaanderseffect.

"In de stad zouden ze je op straat laten sterven zonder te helpen", wordt wel eens gezegd. Velen blijken van mening dat stadsmensen asocialer zijn dan mensen die in kleinere gemeenten wonen en niet begaan met hun medemens.

Maar dat is onjuist. Onderzoek toont aan dat stadsmensen niet meer of minder hulpvaardig zijn dan mensen uit een kleine gemeente. Of iemand hulp krijgt in nood of niet, is wél sterk afhankelijk van het aantal mensen dat er getuige van is. Hoe meer mensen 'zien' dat er iets gebeurt, hoe geringer de kans dat iemand het initiatief neemt om hulp te bieden of in te grijpen als dat nodig is.

Als er één schaap over de dam is...

Hoe is dat 'kuddegedrag' of 'omstaanderseffect' te verklaren? Wie alleen is en iemand in nood ziet, weet dat hij verantwoordelijk is. Er is niemand anders om te helpen. Maar als we met een grote groep zijn, vermoeden we dat iemand anders wel verantwoordelijkheid zal nemen en wachten we af.

Kan je je voorstellen dat iemand heel ziek op de Antwerpse Meir ligt en er niemand stilstaat? Niemand die de ambulance belt? Niemand die de persoon aanspreekt? Dat is echter absoluut geen ondenkbare situatie.

Onbekend is onbemind.

Hier zijn twee processen aan het werk die nauw met elkaar verbonden zijn. Ten eerste het feit dat we de zieke persoon waarschijnlijk niet kennen. 'Onbekend is 'onbemind'. Vroeger, toen we nog in kleine nederzettingen woonden, kwam dit verschijnsel niet voor. We wisten dat dit Marie was en die Louise. We wisten ook dat Louise niet zo maar op straat zou liggen. En als dat zou gebeuren dat ze dringend hulp nodig had.

In onze huidige maatschappij is het onmogelijk om iedereen te kennen. Dus in het geval we iemand op straat zien liggen, gaan we eerst kijken wat anderen doen. Dat is dan het tweede proces van ons menselijk gedrag als 'kuddebeest'. Als anderen gewoon doorlopen interpreteren we dat gedrag als signaal dat er 'geen gevaar' is. Als iedereen rustig verder wandelt en het probleem 'negeert' zal er wel 'niets aan de hand' zijn. Misschien is die persoon niet gewond of ziek, maar heeft hij een glaasje te veel op, slaapt hij om welke reden dan ook op straat, of...