Wat waren de tien meest wetenschappelijk interessante films die dit vorig jaar in de bioscoop draaiden? Met wetenschappelijk tijdschrift New Scientist blikken we in dit splinternieuwe jaar nog even terug naar 2013, naar het wetenschappelijk gehalte van het filmjaar 2013. Wetenschapsjournalist George van Hal deed onderzoek.

Wat waren de tien meest wetenschappelijk interessante film die dit vorig jaar in de bioscoop draaiden? Met wetenschappelijk tijdschrift New Scientist blikken we in dit splinternieuwe jaar nog even terug naar 2013, naar het wetenschappelijk gehalte van het filmjaar 2013. Wetenschapsjournalist George van Hal deed onderzoek.

Het wetenschappelijk gehalte van Hollywoodfilms is lastig te peilen. Films zijn immers fictie – documentaires uitgezonderd – en in fictie is veel meer geoorloofd dan in, bijvoorbeeld, een lesboek. Adviseurs en regisseurs lijken het daarin goeddeels met elkaar eens: films zijn geen documentaires en wetenschap moet in dienst staan van het verhaal.

Op die manier kan er wel een hoop fout gaan in Hollywood. Ook al blijken films met wetenschappelijke fouten juist ook heel vaak dingen goed te hebben – of zelfs dingen goed te voorspellen. Of de balans aan het eind van de rit dan doorslaat naar positief of negatief, is echter erg lastig. Als de film helemaal correct stil staat bij de effecten en mogelijkheden van het reizen door de ruimte, maar vervolgens bij het eerste gevecht de wetten van de klassieke mechanica overtreedt, is deze dan wetenschappelijk geslaagd of juist niet?

Daarom heb ik besloten voor onderstaande lijst enkel te kijken naar het belangrijkste wetenschappelijke concept in de film. Ruimtereizen in Star Trek bijvoorbeeld, de exoskeletten in Elysium of de omgang met gewichtsloosheid in Gravity. Bovendien kijk ik niet alleen of de uitvoering van die concepten tot in de kleinste details klopt (al weegt dat wel mee), maar vooral ook of het concept zelf aannemelijk en interessant is.

Zo blik ik dus terug op de wetenschappelijk meest geslaagde films van 2013. Onderstaande lijst is gerangschikt van 10 naar 1, om de spanning er een beetje in te houden.

10. Like Father, Like Son

Als eerste op deze lijst een film waarin goedbeschouwd weinig wetenschap voor komt, maar die wel een vleesgeworden uitwerking is van een jarenlange wetenschappelijke en filosofische discussie: het aloude 'nature vs. Nurture'. In deze film komen twee ouderparen erachter dat hun kinderen bij geboorte in het ziekenhuis verwisseld zijn. Zij moeten vervolgens beslissen of zij hun nu zesjarige kinderen alsnog willen ruilen. Dat komt omdat die kinderen volgens de artsen nog jong genoeg zijn om aan hun originele ouders te kunnen hechten.
De film toont vervolgens hoe de twee ouderparen en kinderen elkaar leren kennen, en stelt daarbij continu de vraag wat belangrijker is: de genen die deze kinderen aan hun originele ouders binden, of de zes jaar opvoeding die beide zoons al ontvangen hebben.
Hoewel de film op die vraag geen echt antwoord geeft, illustreert Like Father, Like Son op subtiele wijze waarom nature vs. nurture de gemoederen nog altijd blijft bezig houden.

09. Thor: The Dark World

Bij de botsing van mythologische (half)goden en niet-menselijke slechteriken is het nog een hele opgave om een verscholen wetenschappelijke invalshoek te vinden. Toch was de eerste film over deze superheldenversie van de Noorse dondergod aanleiding voor een bijzonder lollige wetenschappelijke discussie. De centrale vraag waarover onenigheid bestond? Hoeveel weegt Thor's hamer? De mogelijke antwoorden, van 'zoveel als 300 miljard olifanten' tot 'de hamer is gemaakt van metallisch waterstof en weegt een kilo of 20′ waren stuk voor stuk grappig, maar bovenal ook interessant en inzichtelijk. Daarmee gaf de discussie achter deze bovendien verder ook heel aardige film weer eens aan waarom wetenschap zo leuk kan zijn.

08. World War Z

Zombies is misschien niet het eerste waaraan je denkt in een wetenschappelijke toplijst. Toch blijken zombies in het dierenrijk wel degelijk te bestaan. Sommige schimmels nemen bijvoorbeeld de gestorven lichamen van insecten over, die ze vervolgens met happende kaken laten rondbewegen, zodat ze nog veel meer zombie-insecten kunnen maken. En hoewel het lastig is om een scenario voor te stellen waarin dat ook voor mensen gevaarlijk zou worden, blijken dezelfde soort hersenparasieten ook bij mensen voor te komen. De hersenparasiet toxoplasmosa gondii, die we overnemen van onze katten, zit op dit moment al bij veel mensen in de hersenen en kan zelfs ons gedrag beïnvloeden. Het maakt World War Z tot een nog steeds bijzonder onwaarschijnlijk, maar zeker niet onmogelijk horrorscenario. Brrr.

07. Safety Not Guaranteed

Tijdreizen – het is en blijft in Hollywood een populair concept. Eerder stond ik al uitgebreid stil bij de vraag of tijdreizen mogelijk is. Het verrassende antwoord? Tijdreizen is niet alleen mogelijk, maar zelfs relatief gemakkelijk. Althans: reizen naar de toekomst. Voor reizen naar het verleden, zoals één van de personages in de zeer charmante en bijzonder vermakelijke tijdreisfilm Safety Not Guaranteed voorstelt, is nog wel het één en ander nodig. Toch blijkt het basisgegeven van Safety Not Guaranteed minder vergezocht dan je misschien op het eerste gezicht dacht. Koppel dat aan het feit dat tijdreizen misschien wel het meest tot de verbeelding sprekende concept uit deze hele lijst is, en deze film heeft zijn plek in deze top 10 meer dan verdiend.

06. Star Trek: Into Darkness

De warp-aandrijving uit Star Trek films is niet alleen wetenschappelijk aannemelijk, zoals blijkt uit de wetenschappelijke publicatie The Warp Drive: Hyper-fast travel within general relativity, van fysicus Miguel Alcubierre. Op dit moment sleutelt de Amerikaanse NASA-fysicus Harold White in zijn lab zelfs aan een zogeheten proof of concept - het conceptuele bewijs dat een warp-aandrijving kan werken. Het maakt van Star Trek: Into Darkness een van de meest wetenschappelijk interessante films van het jaar.

05. Iron Man 3

Voor wie droomt van een leven als superheld, heb ik goed nieuws : Iron Man is een van de meest wetenschappelijk aannemelijke superhelden uit hedendaags Hollywood. Niet alleen lijkt zijn pak qua concept bijzonder veel op de hedendaagse generatie exoskeletten (zie ook het stukje over Elysium verderop), ook zijn met breinbesturing uitgeruste helm is vandaag de dag al bijna mogelijk (zie het stukje over Pacific Rim verderop). Alleen het vliegen en schieten met heftige energiewapens is op dit moment nog nauwelijks mogelijk. Het maakt van Iron Man, dat in deze lijst bovendien hoge ogen gooit met een technologische R&D-expert als Tony Stark als hoofdpersonage, de ultieme bij-weg-droom film voor zowel techniek- als superheldenliefhebbers.

04. Pacific Rim

Je zou het niet zeggen van een film waarbij gigantische robots op de vuist gaan met zo mogelijk nog grotere buitenaardse wezens, maar Pacific Rim is dit jaar wel degelijk een van de meest wetenschappelijk verantwoorde films. Het is een feit dat de breinbesturing van de Jaegers (de grote robots) in deze film heel aannemelijk is. Zelfs het feit dat twee bestuurders beter werkt dan één, blijkt ondersteund te worden door onderzoek – al gaat het in dit geval alleen om computersimulaties. Hoewel Pacific Rim niet persé een van de beste films van het jaar is, is de manier waarop deze Jaegers bestuurd worden onverwacht bijzonder geloofwaardig.

03. Elysium

De Human Universal Load Carrier, oftewel de HULC, is een daadwerkelijk bestaand exoskelet – een robotpak dat de drager meer kracht en/of uithoudingsvermogen geeft. In zowel ontwerp als naam is het exoskelet dat Matt Damon draagt in sciencefictionfilm Elysium gebaseerd op deze reeds bestaande toepassing van wapenfabrikant Lockheed Martin. De HULC is bovendien niet het enige pak op de markt –er zijn verschillende exoskeletten die met voldoende geld of een defensiecontract op de markt verkrijgbaar zijn. De enige concessie aan de werkelijkheid die het exoskelet in Elysium deed? De reactietijd. In het echt kunnen gebruikers in de pakken, niet zulke snelle bewegingen maken als in deze film. Toch heeft regisseur Neill Blomkamp daar wat op bedacht: zijn exoskelet werkt, net als de Jaegers uit Pacific Rim met behulp van breinbesturing. Dat is een mooie belofte voor de toekomst.

02. Side Effects

In de intelligente thriller Side Effects draait het plot om de schadelijke bijwerkingen van een nieuw antidepressivum. En hoewel de gevolgen van dat pilletje in de film wel heel groot zijn – met moord tijdens het slaapwandelen tot meest groteske uitwas – is het ontnuchterende beeld dat de film schetst van de geneesmiddelenindustrie toch behoorlijk natuur getrouw. Zo stelt ook onder meer wetenschappelijk adviseur en psychiater Alexander "Sasha" Bardey in een interview met vakblad Nature. Interessant – en opmerkelijk – zijn vooral de grote bedragen die farmaceutische bedrijven bieden om mee te werken aan onderzoek naar hun medicijnen. Het maakt van Side Effects, om redenen buiten het labyrint-achtige plot om, een van de meest verontrustende films van het jaar.

01. Gravity

Geen geluid in de ruimte (alleen geluid dat de astronauten via trillingen in hun pak zouden moeten kunnen horen), een uitermate natuurgetrouwe weergave van gewichtloosheid, technisch bijzonder geloofwaardige astronautenscènes en prachtige beelden van de aarde en verschillende ruimtestations. Als liefhebber van wetenschap, technologie, ruimtevaart of goede films, kon je dit jaar nauwelijks om Gravity heen. De film eindigt aan kop van mijn filmjaarlijst van 2013. Gravity werd door velen vlak na uitkomst al tot de meest wetenschappelijk verantwoorde film van het jaar bestempeld. En hoewel de film wel degelijk zijn missers heeft – bijvoorbeeld in de relatieve banen van de verschillende ruimtestations en satellieten – staat de wetenschap in Gravity uiteindelijk als een huis. Met recht de beste van het jaar.

Dat waren ze! Nu maar uitkijken naar wetenschappelijke films die 2014 voor ons in petto heeft. We wensen je een uitstekend Nieuwjaar.

George van Hal,
Wetenschapsjournalist New Scientist.