De fotoreportage over de uitvaart

Na de fotoreportage over de huwelijksdag, de communie en de geboorte is er nu ook de fotoshoot van de uitvaartplechtigheid. De uitvaartceremonie op foto's kan je zien als een nieuwe trend of als een restyling van een oude gewoonte. Foto's maken van de uitvaart lijkt immers ook terug van weggeweest'. Een gerestyled gebruik!

Pakweg 60 jaar en langer geleden stonden beroepsfotografen 'om den brode' aan de kerk om hun diensten aan te bieden aan de nabestaanden voor het nemen van foto's. In die tijden trok men geld uit om foto's te laten maken van hun verloving, huwelijk, maar ook van hun begrafenis en andere hoogtepunten in het leven. Je was toen aangewezen op beroepsfotografen, omdat niemand toen 'zomaar' kiekjes kon maken, laat staan zoals nu continu met de smartphone 'selfies' maken. Bij 'grote gebeurtenissen' in je leven ging je naar de fotograaf om je te laten 'vereeuwigen'. Of de fotograaf kwam bij jou!

Zo'n klein zwart-wit kiekje van een onbekende mens in een kist

Je kan je niet voorstellen hoe dankbaar dat de mensen je zijn voor alles wat je hen uit handen neemt op zo’n emotioneel, kwetsbaar moment in hun levenOok jij bent tijdens het snuisteren in een oude doos of album zeker en vast al eens met van die leuke zwart-wit kiekjes, gestuit op een verdwaald fotootje van een opgebaarde in een kist. Met ontzetting roep je uit: "Ah, wie is dàt?" Waarop je moeder, tante of nicht het (gelukkig meestal piepkleine) fotootje ter hand neemt, met bijvoorbeeld een antwoord als: "Oh, dat is de grootvader van je opa Deckers!" of met een aarzelend overlopen van de familiestamboom met woorden als "Uh, ja, ik geloof dat het nonkel Jos is, je weet wel, van de familie van Hildebrand uit Deinze, die getrouwd was met Anna haar zus, of was het de vader van Maria, je weet wel ...", waarop jij je afvraagt waarom een fotootje van zo'n ver familielid jou in godsnaam de stuipen op het lijf moet jagen en het snel weer in de warrige stapel foto's laat verdwijnen of het blad snel omslaat.

Foto's maken van uitvaart als uit de hand gelopen hobby

"Het fotograferen van de uitvaartdienst en de overledene is eigenlijk een uit de hand gelopen hobby waar ik mijn ding in vind! De fotoreportage van de uitvaart is maar een extraatje dat ik aanbied." Aan het woord is uitvaartbegeleider Toon Verheyden. Neen, het is geen oude stoffige grijze oude man, zoals je zou verwachten. Voor mij staat een gespierde jonge veertiger. Ik ontmoet hem tijdens zijn opleiding fotografie. Hij staat me ontspannen te woord, camera in de hand, gekleed in een sportief hemd met korte mouwen op een jeans, kort geknipt haar, open blik, mooie taal en blijkt zeer goed van de tongriem gesneden.

Niet meteen het beeld dat je voor ogen komt bij het woord 'uitvaartverzorger' of 'begrafenisondernemer', zoals we dit beroep vroeger noemden. Toon Verheyden runt met zijn echtgenote 'Uitvaartzorg Scheldeland' en is met de fotoreportages begonnen als extra service. Hij biedt die tot nu toe gratis aan.

SenNet Magazine: Toon, uitvaartverzorger, hoe word je dat?

Toon Verheyden; "Zelf ben ik nog maar 8 jaar zelfstandig uitvaartverzorger, daarvoor werkte ik in dienstverband. Ik ben uitvaartverzorger geworden na een goede opleiding. Ja, (lacht) ik was eerst IT ingenieur, systeem ingenieur. Op mijn 32ste kreeg ik de keuze om in te gaan op een vacature bij IBM Luxemburg. Mijn vrouw was net in verwachting van ons eerste kindje en we zijn letterlijk huizen gaan zoeken in Wallonië om zo dicht mogelijk bij Luxemburg te wonen. Maar zo'n verhuizing stuitte niet alleen op veel weerstand bij mijn schoonouders, - zij zagen het niet zitten dat hun dochter en eerste kleinkind zo ver zouden gaan wonen -, ik keek ook in mijn eigen hart en stelde met de vraag of dit het werk was wat ik de rest van mijn leven wilde doen zo ver weg ook.

En zo ben ik eigenlijk de 'begrafenis wereld' ingerold."

SenNet Magazine: De wereld van de IT en de uitvaart liggen toch wel ... uh, ver uiteen. We missen vast nog een link. Wat deed je de stap zetten naar de begrafenis wereld?

Toon Verheyden: (lacht) Dat is inderdaad niet helemaal toevallig gegaan. In mijn jeugd had ik al kennis meegemaakt met uitvaarten. Mijn tante was begrafenisondernemer en daar ging ik regelmatig helpen met een en ander om een zakcentje bij te verdienen. Zo heb ik op den duur kunnen ervaren hoe het aan toe ging bij overlijden en begrafenissen. Omdat ik familie was vroeg mijn tante al eens: "Toon, kan jij deze dienst eens gaan aannemen? Je kan dat wel aan." En zo heb ik ervaren wat het is, een familie in rouw.

Ik kom bij de kern van de mensen. In die staat zie je zelfs je eigen familie zelden Die ervaring is mij altijd bij gebleven. Je kan je niet voorstellen hoe dankbaar mensen je zijn voor alles wat je hen uit handen neemt bij zo'n emotioneel, kwetsbaar moment in hun leven als het overlijden van een dierbare. (gepassioneerd) Je hebt écht het gevoel dat je iets betekent. Je bent hun absolute steun , toeverlaat, vriend, vertrouwenspersoon, … '

SenNet Magazine: Je ontmoet wel heel veel verdrietige mensen.

Toon Verheyden: (gepassioneerd) "Je leert de mensen kennen op een totaal andere manier, je ontmoet wie ze werkelijk zijn. Jij kan al tien jaar naast je buurman wonen, hem elke dag goedendag zeggen en nog steeds maar een oppervlakkige relatie met hem hebben. Als ik die persoon ontmoet als hij een dierbare heeft verloren, leer ik hem in een week tijd op een heel wezenlijke manier kennen. Het is intiem, uniek en uitermate kostbaar om die echte persoon te zien en om hem in al zijn verdriet en zijn emotioneel kwetsbare zwakke toestand bij te staan. Ik kom bij de kern van de mensen. Die kern krijg je zelfs bij je eigen familieleden zelden te zien. Als er iets gebeurt of echt iets aan de hand is met ons trekken we zelfs voor onze gezinsleden een muurtje op om onze gevoelens achter te verschuilen. We willen niemand lastig vallen met ons verdriet en niet flauw doen, want dan vinden we dat we 'zwak' lijken. Bij een uitvaartverzorger is het niet aan de orde om een pose aan te nemen.

Dat geldt ook andersom, ik neem ook geen houding aan als ik bij de nabestaanden kom. Ik ben de eerste om toe te geven, dat ik soms ook een krop in de keel krijg en wateroogjes heb.

Dat is vanwege het meeleven, het oprecht meeleven. Mijn emoties hebben absoluut niets te maken met vrees of verdriet om de overledene zelf. Het leven is immers het je voorbereiden op het sterven. Misschien ben ik nog jong om dat te zeggen. Maar volgens mij zijn er maar een paar dingen belangrijk; we doen hier en daar wat grootse dingen in ons leven, we doen wat kleine dingen... en uiteindelijk, gaan we allemaal dood. Tijdens de uitvaart word je als persoon dan nog eens één keer in de spotlights geplaatst. Bij ieder gebeurt dat op zijn of haar manier. Hoe dan ook is het belangrijk dàt het gebeurt. Niet alleen om de persoon nog eens de hoofdrol te geven, maar die is er niet meer. Het gaat ook om de nabestaanden. Voor hen is de afscheidsdienst om gemoedsrust te krijgen, om afscheid te kunnen nemen. Ik gebruik hier clichés. Maar het is wel de waarheid."

SenNet Magazine: Jij beantwoordt als dynamische 40-er niet meteen aan het cliché beeld van uitvaartbegeleider. En je lacht ook!

Toon Verheyden (lacht): 'Mensen hebben inderdaad nog vaak een beeld van de uitvaartverzorger als oudere grijze man, die keihard is, geen gevoelens toont en alles wat hij meemaakt emotieloos lijkt te ondergaan en verdragen. Als ze mij dan zien zitten, betrokken, in mijn hemd en jeans, kijken ze soms wel op, ja. (lacht) Tijdens de plechtigheid draag ik natuurlijk een kostuum, dat is noodzakelijk voor de herkenbaarheid. De mensen zien aan mijn outfit meteen dat ik de uitvaartbegeleider ben en hebben me snel in het oog als ze me nodig hebben. Want ik zal teken geven als er iets moet gebeuren.

Als uitvaartbegeleider moet je immers alles aansturen, heb je de regie van de uitvaart in handen. Mijn taak is alles zo tot in de puntjes te regelen dat de familie de gehele uitvaart plechtigheid kan ondergaan zonder nog praktisch bezig te moeten zijn of hoeft te denken aan de volgorde van wat er op het programma staat, aan de muziek, het lezen van een tekstje, dan weer opstaan, gaan zitten… Ze moet kunnen luisteren naar wat er wordt gezegd over de dierbare zonder stress over praktische dingen. Alles is afgesproken op voorhand en onvoorzienbare zaken zijn ingecalculeerd. Wij moeten als uitvaart begeleider ook veel improviseren. We hebben maar één kans om het goed te doen, we krijgen geen herkansing, de dienst en uitvaart moeten àf zijn, perfect zijn. Dat is wat ik telkens opnieuw heel goed besef. En elke uitvaart is uniek.'

SenNet Magazine: Kies ik voor een uitvaartverzorger zoals ik voor een kapper kies of kledingzaak?

We hebben maar één kans, we kunnen niets meer opnieuw doen, de dienst en uitvaart moet àf zijn, goed zijn, perfect zijnToon Verheyden: 'De meeste mensen kiezen voor een uitvaartverzorger rond de eigen kerktoren. Ik zit in het Scheldeland. Daar heb ik dus niets aan publiciteit in Brugge of zelfs in Antwerpen. Het gebeurt wel dat mensen specifiek voor jou kiezen, maar als de afstand heel groot is brengt dat extra tijd en dus kosten met zich mee. Op de uitvaart plechtigheid is het niet belangrijk welke naam van uitvaartverzorger er plakt op de dienst, mijn naam hoort bij de tevredenheid over het verloop.

Wat telt is dat de plechtigheid verloopt zoals de familie en de overledene het hebben gewenst. Daar gaat het om. Hoe de uitvaart verloopt bepalen de mensen zelf, ik help hen de wensen optimaal te vervullen en te adviseren. Soms krijg ik telefoon met de vraag: 'Hoeveel kost bij u een crematie?' Daar kan ik zomaar een antwoord op geven. De familie kan zelf 100 verschillende accenten leggen tijdens de uitvaart en overal hangt een prijskaartje aan. Vroeger werd er op niet op voorhand gesproken over de kostprijs van de dienst en begraving of crematie, de koffietafel … De mensen kregen gewoon achteraf een factuur met daarop één globaal bedrag dat ze moesten betalen. Ze hadden er het raden naar wat alles afzonderlijk had gekost.

Nu is op de factuur elk punt gedetailleerd uitgewerkt. En gebeurt eerder het tegendeel van vroeger bij het bepalen wat voor uitvaart iemand krijgt. Nu moeten we de nabestaanden soms beschermen tegen zichzelf om niet teveel geld uit te geven. Er is vaak de schone schijn die men naar buitenwereld wil ophouden door alles zo mooi mogelijk te willen doen. Dat zeg ik: ''U hoeft geen 4 dragers te bestellen, maar slechts 3 of minder als u de kist zelf mee draagt of er eventueel nog familieleden zijn die dat willen doen. Dat bespaart geld maar komt ook sympathiek over. 'of ik zeg:: 'Een koffietafel voor 100 man organiseren is echt niet nodig als u toch van plan bent om binnenkort in intieme kring de verjaardag van de overledene thuis te vieren. Dat is even goed om afscheid te nemen.'

Ik heb geen boodschap aan schone schijn. Ik moet alle kosten van de uitvaart voorschieten en achteraf zien terug te krijgen. Dan zeg ik tegen de familie: 'Ik heb diensten gezien van heel chique volk met veel geld die de uitvaart organiseerde met één bloem op de kist. Dat is in al zijn eenvoud soms veel mooier dan een met boeketten overladen plechtigheid omdat broer en zus elkaar via die weg de loef willen afsteken. Het gaat erom dat de overledene een uitvaartplechtigheid krijgt die respectvol is en hem of haar eer aandoet."

De fotoreportages kwamen eigenlijk geleidelijk aan tot stand. Het begon met foto's van de begroeting op voorhand. Veel mensen die een laatste groet komen brengen gruwen bij het idee alleen al, ze vinden het akelig. Maar eenmaal ze de opgebaarde zien zeggen ze vaak: ' Hij (of zij) ziet er zo mooi en vredig uit, ik zou hem (of haar) zo weer meenemen naar huis.' Ik heb gezien dat iemand tijdens de laatste begroeting nog rap rap een telefoon bovenhaalt om snel een kiekje te trekken. En ik kreeg ook regelmatig de vraag 'Kan je geen foto maken, want hij of zij heeft er de laatste tien jaar niet meer zo goed uit gezien en ik wil me hem of haar graag zo herinneren.'

En zo is het begonnen. De overledenen wordt meteen naar ons gebracht en ook door mij opgemaakt. Dat gebeurt in tegenstelling tot vroeger op een zeer professionele manier. Toen werd het stoffelijk overschot opgebaard door de timmerman/schrijnwerker, meer amateuristisch omdat hij in het vak was gerold doordat de pastoor het te druk had en hem assistentie vroeg. Op den duur zag hij er dan wel brood in om zelf in de uitvaartwereld te stappen.

Nu moeten we de nabestaanden soms beschermen tegen zichzelf Ondertussen zijn normen en wetten en regels én is er professionaliteit. Het is verboden dat overleden in het ziekenhuis of rusthuis blijven. Ze moeten direct naar het uitvaartcentrum worden overgebracht en bij ons bewaard in de koelcel. Dat gebeurt onder strenge regelgeving. Zo verplicht Vlarem dat de temperatuur in de koelcel tussen de 2 en 4 graden moet zijn, om gevaar tot besmetting van ziekten uit te sluiten etc. De overheid beschouwt ons in wezen als een potentieel gevaarlijk biologisch bedrijf.

Het lichaam wordt dan bij ons opgebaard. Wij maken de overledene zo mooi mogelijk opdat de familie in alle sereniteit kan afscheid nemen en het beste te zien krijgt van hun geliefde. Ik heb verplicht een 2-jarige opleiding gevolgd van onder meer visagie om dat zo goed mogelijk te kunnen doen. Het zien van de overledene is immers bijna cruciaal in de verwerking van het verlies.

Ik begon na fotootjes van de overledene ook hier en daar foto's te maken van de dienst. Ik hield mij heel erg op de achtergrond natuurlijk. Je gaat als bij bijvoorbeeld een huwelijk mee aan het altaar staan. Mooie foto's maken van een uitvaart is een kwestie van timing Je leert waarvoor je aandacht moet hebben. En zo werd mijn hobby een passie. Ik volg ondertussen al voor het tweede jaar een semiprofessionele fotografie opleiding.

Ik vraag ook geen centen voor de fotoreportage. Op die manier maak ik foto's als ik tijd heb en 'moet' ik ook niets. Want uiteindelijk maak ik de foto's wel allemaal tijdens de dienst, als ik niet met andere dingen bezig ben. Ik probeer de foto's echter te maken omdat ik ondertussen weet dat ze een surplus zijn, een meerwaarde vormen die ik de nabestaanden zomaar bij de service aan kan bieden. Sommige professionelen die wél geld vragen zien mijn fotografie wellicht als 'broodroof'. En op den duur zal ik misschien toch wel geld moeten vragen voor deze service. Dat zou dan alleen maar zijn om de kosten voor het materiaal te dekken, niet om er aan te verdienen. Ik heb immers zeer professioneel materiaal nodig en dat kost centen. zo kan ik bijvoorbeeld niet flitsen tijdens de dienst, want ik stel mij zoals gezegd zo discreet en onzichtbaar mogelijk op. Daardoor kom ik voor het fotomateriaal in het gamma terecht van telelenzen en stil, flexibel en dus duur materiaal. IK ben in zekere zin verplicht om daarin te investeren. Maar andere kant zou ik het zonde vinden dat mensen voor de centen zouden moeten afhaken om de foto's te krijgen. Want ik weet ondertussen zeker dat ze die echt willen hebben en hoeveel steun de foto's voor hen betekenen. Als ik ze meegegeven heb en de familie komt terug voor een andere uitvaart is het zo dat ze er al automatisch naar vragen.'

SenNet Magazine: Kies je nu voor het beroep van uitvaartbegeleider of is het een roeping?

Het gaat erom dat de overledene een uitvaartplechtigheid krijgt die respectvol is en hem of haar eer aandoetToon Verheyden: 'Wij hebben een zorgende begeleidende, psychologische functie naar de nabestaanden… Het beroep kiest jou eigenlijk. De brief opmaken, de uitvaart verzorgen, dat kan in principe natuurlijk iedereen, maar de familieleden opvangen en de mensen aanvoelen, dat heb je in je of niet. En dat is het belangrijkste. Je kiest dit beroep niet voor het geld. Pas op, ik moet er van leven, maar met de facturatie houd ik mij niet bezig, het is gelukkig mijn echtgenote die dat op de achtergrond doet.

Meeleven betekent stress, dat ga ik niet ontkennen. Maar het vormt de menselijkheid. Ik kom binnen als meneer Verheyden en als de mensen mij terugzien ben ik Toon.

SenNet Magazine: 'Net als artsen staan jullie 24/24 klaar?

Toon Verheyden: 'De mensen kunnen mij inderdaad dag en nacht bellen. Het is soms moeilijk om je voor te stellen, maar als je midden in de nacht wakker wordt en je partner is overleden, kan je soms niet wachten tot de volgende dag om de uitvaartverzorger te bellen en hem te vragen langs te komen.'

SenNet Magazine: Vroeger noemde iedereen jullie begrafenisondernemer. Waarom is dat nu niet meer zo?

Toon Verheyden: 'Dat het beroep nu 'uitvaartverzorger' heet in plaats van begrafenisondernemer komt omdat er nu veel meer wordt gecremeerd. Zelf ben in nu 8 jaar zelfstandig uitvaartverzorger en in die periode is er al evolutie merkbaar. In begin werd nog 70 tot 80% van de mensen begraven, nu liggen die percentages omgekeerd. De uitvaart wordt nog wel veel kerkelijk verzorgd. Maar waar het een aantal jaar geleden nog gebruikelijk was met de kist in de kerk de dienst te laten verlopen en daarna de crematie volgde, doen mensen nu niet meer moeilijk om de urne met as mee naar de kerkelijk dienst te brengen.

De trend van begraven naar crematie heeft ook te maken met economische situatie. In sé is een crematie duurder, met een extra uitgave van minstens 600 euro aan het crematorium en dan is de overledene nog niet op gehaald. Maar deze kosten wegen niet op tegen die van een grafmonument.
Mensen vinden vaak het idee van een columbarium of urnen veld ook 'properder'; dan om 'een lijk in de grond stoppen waar het 'toch maar ligt te ontbinden.'

Het lichaam wordt dan bij ons opgebaard. Wij maken de overledene zo mooi mogelijk opdat de familie in alle sereniteit kan afscheid nemen en het beste te zien krijgt van de geliefde

Toon Verheyden: (Na een telefoon onderbreking) 'Ja, morgen is de uitvaart plechtigheid en de mensen worden zenuwachtig. Ik ga straks nog eens bij hen langs en dan gaan we met de kist oefenen. Ze willen die zelf dragen en we gaan de hele dienst nog eens overlopen. Ik moet kalm blijven, ja. (lacht) Als ik ook zenuwachtig begin te doen, dan is het vertrouwen zoek, natuurlijk. De mis boekjes gaan we ook nog aanpassen. Het is een grote troef voor mijn uitvaartonderneming, dat ik ook het drukwerk allemaal zelf kan doen. Door mijn IT periode heb ik misschien het streepje voor dat ik nogal methodisch te werk ga. Of misschien is dat ook mijn autistisch trekje.(lacht) Er zijn zoveel puntjes om rekening mee te houden. Zaken die voor de ene familie wel belangrijk zijn en voor de andere niet. Dan kan je mensen pijn doen als je iets vergeet. Of stel, het graf is nog niet klaar, dat zou een totale ramp zijn. Net ben ik nog een naam gravure gaan halen (een tijdelijk kruis met een naam op, dat op het graf wordt gezet in afwachting dat het grafmonument klaar is n.v.d.r.). De nabestaanden dachten dat ze een grafconcessie hadden en dat vader bij moeder begraven kon worden. Nu blijkt dat deze concessie al dertig jaar is vervallen én er al 30 jaar niet betaald is voor de vergunning. Dus nu moest er een nieuw graf komen.

(Nadat de telefoon opnieuw ging) 'Ja, het is een gezellige drukte', grapt Toon. 'En ik zit ook nog midden in een verbouwing. We hebben bijna nooit vakantie als gezin. Nu ja, onlangs zijn we wel een heel weekend naar de Ardennen geweest. Maar als de telefoon een week niet gaat word ik onrustig. Dan bel ik naar mezelf om te kijken of die het nog wel doet!' (lacht).

SenNet Magazine: Dank je wel Toon voor je enthousiaste uitleg! En voor inzicht in je beroep en de nieuwe trend. Succes met alles!

Bekijk hier meer afbeeldingen van de fotoreportages

http://www.uitvaartzorgscheldeland.be/