Neerwaartse spiraal

Recyclage, dat kennen we (soms nog onvoldoende). Het is het hergebruik van producten, materialen of grondstoffen, die dan opnieuw in een ander product herwerkt kunnen worden. Metalen zijn erg goed recycleerbaar, glas en papier ook redelijk goed.

Van afvalplastics worden nieuwe dingen als zitbanken, verkeersremmers en palen gemaakt. Het gemengde materiaal is eigenlijk onzuiver en van mindere kwaliteit dan de originele delen. Daarom wordt deze vorm van hergebruik ook wel downcycling genoemd. Dat is het hergebruik met een neerwaarts effect naar telkens minder waardevolle, goede materialen en een lagere kwaliteit.

Upcycling in zijn beste vorm

Upcycling is een term die in 1994 werd geïntroduceerd door Reiner Pilz. In 1999 was UpCycling de titel van een boek van Gunter Pauli en Johannes F. Hartkemeyer. Een goede uitwerking kreeg het in 2002 in Cradle to Cradle: Remaking the Way We Make Things van William McDonough en Michael Braungart (in 2013 opgevolgd door The Upcycle).

Bij upcycling wordt een nieuw product gemaakt dat zuiverder is en een meerwaarde tegenover de oorspronkelijke grondstof biedt Echte upcycling of Cradle to Cradle (C2C) begint bij het ontwerpen van een nieuw product. Dat moet zo ontworpen zijn dat alle onderdelen demonteerbaar, herstelbaar en herbruikbaar zijn. Na (en tijdens) de productie en het gebruik moeten de producten bovendien een nog hogere zuiverheid dan de oorspronkelijke grondstof hebben, zodat ze een meerwaarde bieden. Upcyclen is vaak technisch wel mogelijk, maar economisch niet rendabel.

Waar is de ‘eco-logica’?!

Tegenwoordig wordt het woord upcycling gegijzeld. We houden onze hand voor onze ogen om de realiteit niet te zien en onszelf zo een vals goed gevoel te geven. Een neologisme of gewetensussende newspeak. Het is ronduit het verdraaien of mooier voorstellen van de waarheid. Het is krom taalgebruik, dat negatieve feiten een positief vernisje geeft. In dit geval heet het ook greenwash: we noemen alles bio en eco, op de meest bedrieglijke manieren. Hetzelfde product in een verpakking waarvan een (onder)deeltje uit gerecycleerd materiaal bestaat, krijgt plots een (vaak zelfbedacht) ecolabel. Dat verkoopt beter. De ‘eco-logica’ van de economie ...

Degradatie

Afgedankte oude spulletjes noemen we de producten, die nadat ze afgestoft zijn, met wat romantisch sentiment, duur (als vintage) verkocht kunnen worden. Dat vind ik best wel aanvaardbaar als recyclage.

In de praktijk is upcycling vaak een excuus om wegwerpmateriaal opnieuw te gebruiken. Terwijl we wegwerpspullen eigenlijk zouden moeten vermijden. Alles zou herstelbaar, degelijk en herbruikbaar moeten zijn.

Veel upcycling is gewoon flauwekul. Vroeger noemden we dat in de jeugdbeweging ‘knutselen met waardeloos, corrigeer: kosteloos materiaal’. Perfect (her)bruikbare spullen worden onbruikbaar gemaakt en gedegradeerd tot lampenkap en theelichtornament. Bestek en gerei worden kapstok, vergiet wordt lampenkap. Schoteltje en kopje worden kandelaar of luster.

Veel van wat wij als upcycling beschouwen, is eigenlijk hergebruik met een neerwaarts effect Ze zijn daardoor niet meer bruikbaar waarvoor ze het best, en eigenlijk, geschikt zijn. Zonde, toch? Als spullen niet meer bruikbaar zijn voor hun oorspronkelijke functie en ze kunnen ook niet meer hersteld worden, dan vind ik het wel kunnen dat je er iets bruikbaars en nuttigs van maakt. Maar perfect (her)bruikbare producten hun waarde ontnemen ...

Creatief slecht gerief

Creatief hergebruik van afgedankte materialen kan erg origineel zijn. Denk maar aan lp’s als tijdschriftenrek of houten meubeltjes verven en als iets anders gebruiken (kapstok, poppenkast …). Gewoon door louter enkele spullen aan elkaar te lijmen en er wat kleurrijke, glimmende lak op te spuiten, maak je echte kunstwerkjes. Een echte trend is het!

Denk je dat je nu aan upcycling gedaan hebt? Niets is minder waar! Je hebt aan het oorspronkelijke product namelijk milieubelastende stoffen als lijm en lak toegevoegd, waardoor het product enkel in waarde daalt. Wereldreddend is het in dit geval dus absoluut niet! Het is pure downcycling. We spreken gewetensussend over upcycling of recycling, maar het is schijnheilige ‘upcycling’. Downcycling is de enige juiste term voor zulke acties.