Omgaan met ouder worden

Zoeken naar een nieuwe levensinvulling
De kinderen het huis uit, grootouder worden, minder gaan werken, met pensioen gaan: het hoort bij het leven en bij ouder worden. Met zijn allen worden we ook steeds ouder. De 'derde' levensfase, vanaf het vijftigste levensjaar, beslaat een steeds groter deel van ons leven. Het is een periode met zijn eigen fysieke en psychosociale kenmerken. Sommige zijn lastig, zoals lichamelijke ongemakken en kwalen, andere plezierig, zoals meer vrije tijd en minder noodzaak om mee te doen aan het gejaag in deze maatschappij. Net als elke nieuwe fase gaat de derde levensfase gepaard met een herorientatie op het leven.

Elke oudere beleeft het ouder worden anders. Dat is onder meer afhankelijk van de sekse, de persoonlijkheid, de levensloop, de maatschappelijke en materiele positie en, niet in de laatste plaats, de gezondheidstoestand. Veel 'senioren' gaan op zoek naar een nieuwe zingeving, Verder neemt reflectie, terugkijken op het voorbije leven, een belangrijke plaats in. De derde levensfase kan ook een tijd zijn waarin de oudere geniet van nieuwe vrijheden en minder verantwoordelijkheden en een 'inhaalslag' maakt op levensgebieden die voorheen onderbelicht zijn gebleven. Uit onderzoek blijkt dat oudere vrouwen vaak een nieuwe levensinvulling kiezen door meer maatschappelijk actief te worden en bijvoorbeeld vrijwilligerswerk of cursussen te gaan doen. Voor oudere mannen blijkt het privé-leven met partner, kinderen en kleinkinderen juist belangrijker te worden.

Maatschappelijke positie
Er zijn maar weinig mensen die reikhalzend uitzien naar de tijd na hun vijftigste. 'Jong' zijn is de norm, ouderen zijn maatschappelijk nauwelijks in trek. Op het werk worden ze vaak verdrongen door de jongere generatie. En al komt hierin de laatste jaren verandering, toch worden oudere mensen nog vaak in beeld gebracht als 'zielige hulpvragers' in plaats van als zelfstandige mensen met levenservaring. Voor migranten is ouder worden in den vreemde des te zwaarder. In hun land van herkomst is oud zijn een gerespecteerde eigenschap en zorgen de kinderen voor hun ouders. In België ligt dit allemaal anders. De maatschappelijke positie van ouderen - zeker van oudere mannen - kan dus aanleiding zijn voor gevoelens van overbodigheid, bitterheid, zinloosheid en uitgerangeerd zijn.

Verlies en rouw
Naarmate mensen ouder worden, neemt de kans toe dat ze met het verlies van een levenspartner, familieleden of vrienden te maken krijgen. Door deze verliezen krimpt hun sociale netwerk in. Omdat vrouwen gemiddeld genomen ouder worden dan mannen, hebben ze een aanzienlijke kans een aantal jaren als weduwe door het leven te gaan. Oudere mensen kunnen ook op een andere manier te maken krijgen met verlies, bijvoorbeeld door eigen gezondheidsproblemen, doordat hun partner gaat dementeren of omdat hij of zij door een herseninfarct (CVA) niet meer 'de oude' is. Ook zo'n verlies brengt verdriet en rouw, het betreuren van wat niet meer (mogelijk) is, met zich mee. Het vergt tijd om die nieuwe situatie te accepteren en er mee te leren leven. De fysieke problemen kunnen betekenen dat men voortaan voor allerlei dagelijkse zaken, zoals wassen en aankleden, afhankelijk is van de zorg van anderen en een deel van zijn zelfstandigheid kwijtraakt. Het kan ook nodig zijn van woonsituatie te veranderen en in een aanleunwoning, verzorgingshuis of verpleeghuis te gaan wonen. Door deze verliezen en veranderingen in hun sociale omstandigheden kunnen ouderen vereenzamen.

Somberheid
Zinloosheidsgedachten en gevoelens van depressiviteit komen tijdens het ouder worden veel voor. Het percentage zelfdodingen is bij ouderen het hoogst van alle leeftijdsgroepen. Maar niet elke gedachte dat iets zinloos is, wijst op depressiviteit. Evenmin is, zoals mensen nogal eens denken, depressiviteit een onvermijdelijk gegeven van de 'oude dag'. Deze somberheid kan samenhangen met de positie en situatie waarin de oudere leeft. Daarin is vaak verandering mogelijk. Depressiviteit kan ook samenhangen met een slechte lichamelijke toestand. Vaak is dit probleem met goede voeding, medicijnen en andere vormen van therapie te verhelpen.

Geheugenverlies
Net zoals ouder worden gepaard gaat met moeilijker lopen of slechter horen, kan het geheugen achteruit gaan. Vergeetachtigheid kan ook een signaal zijn van beginnende dementie. Dan gaat het geheugenverlies verder dan de gebruikelijke vergeetachtigheid bij oudere mensen. Ernstige vergeetachtigheid kan echter ook samenhangen met een depressie. Dementie is soms te genezen, afhankelijk van de oorzaken en van de vraag hoe snel de problemen gesignaleerd worden. Dementie kan bijvoorbeeld samenhangen met slechte voeding, bloedarmoede, suikerziekte, het gebruik van verkeerde of teveel medicijnen of alcoholverslaving. Deze vormen van dementie zijn veelal te genezen of te stoppen Het is belangrijk om met medisch onderzoek de oorzaak te achterhalen. Wacht dus niet te lang met naar de huisarts gaan. Van de mensen met dementieverschijnselen lijdt ongeveer de helft aan de ziekte van Alzheimer. Deze vorm van dementie wordt veroorzaakt door een onomkeerbare aantasting van de hersenen en is tot dusver ongeneeslijk.

Bron: Nationaal Fonds Geestelijke Volksgezondheid