Deel via

Waar zijn De Rechtvaardige Rechters?

March 2016
De diefstal van De Rechtvaardige Rechters roept 82 jaar later nog steeds heel wat vragen op. Het paneel maakte deel uit van het bekende kunstwerk Lam Gods van de gebroeders Van Eyck, tot het opeens verdween. Wie waren de daders? Hoe gingen ze te werk? Waar is het kunstwerk nu? Carl Bries neemt dit mysterie met jou onder de loep.

De feiten/123/Mysteries/rechters.jpg

Op de ochtend van 11 april 1934 deed de koster van de Sint-Baafskathedraal in Gent een akelige ontdekking: wanneer hij de Veytkapel binnenging, de toenmalige bewaarplaats van het Lam Gods, en de gordijnen wegschoof, bleken er twee panelen van het retabel verdwenen te zijn: Johannes de Doper en De Rechtvaardige Rechters.  

Ontzet rende de koster de kathedraal uit op zoek naar de pastoor. Het nieuws dat er een diefstal was gepleegd deed als een vuurtje de ronde en al snel kwamen tientallen mensen samen in de kerk. Allemaal wilden ze met eigen ogen zien of het gerucht klopte. Het bleek helaas waar te zijn. De politie, onder leiding van commissaris Luysterborgh, opende onmiddellijk een onderzoek. Er bleek echter geen enkel spoortje te zijn van de dader. Afgaand op de afmetingen van het paneel, werd wel al snel de conclusie getrokken dat er meerdere personen aan het werk moeten zijn geweest. De diefstal werd ook niet over één nacht ijs beraamd, er moeten een heleboel nauwkeurige observaties aan te pas zijn gekomen. Verder moeten de dieven zich hebben laten insluiten toen de kerk om 19 uur sloot voor de avond, want er werden wel sporen van uitbraak gevonden. Wie de daders waren, daarover was jammer genoeg nog niks gekend.

Brieven naar de bisschop

/123/Mysteries/doper.jpgHet onderzoek zat muurvast. Er was niks geweten over de mogelijke daders, zelfs geen aanwijzing naar iemand die iets zou kunnen weten over de diefstal. Daarin kwam verandering als er enige tijd later een eerste brief toekwam op het bisdom, gericht aan bisschop Coppieters. In de brief werd bevestigd dat de daders inderdaad over de twee panelen beschikten. Om te bewijzen dat dit wel degelijk een brief van de schuldigen was, stond erin vermeld dat het paneel Johannes de Doper zou teruggegeven worden aan de kerk. De bergplaats zou later worden bekendgemaakt door een koerier die een briefje moest afleveren aan een kanunnik. Zo gezegd, zo gedaan. De kanunnik overhandigde op zijn beurt het briefje aan de politie, die meteen daarna uitrukte. Het paneel werd teruggevonden in een treindepot en werd onbeschadigd overhandigd aan de kerk.

Nu geweten was dat de briefschrijver de echte dader was, wachtte men vol ongeduld op een volgende brief. Daarin werd een losgeld van 1 miljoen Belgische frank geëist voor het paneel De Rechtvaardige Rechters. Coppieters was bereid deze som te betalen, maar onder meer minister Janson en procureur De Heem verboden hem dat te doen. In plaats daarvan besloten ze een envelop met 25.000 BEF te overhandigen aan de afzender, een zekere D.U.A. Toen die de brief met het voorstel las, stuurde hij een nieuwe brief met daarin de vermelding dat het voorstel ‘belachelijk’ was. Hij halveerde echter wel zijn eis: van 1 miljoen naar een half miljoen.

Noch D.U.A.,
noch iemand anders
kon het paneel ongemerkt weghalen. Enkel de bisschop kon dat doen
Sommigen beweren dat Coppieters hierop stiekem wilde ingaan. Hij zou naar de plek van afspraak, het Centraal Station van Antwerpen, zijn gereisd om D.U.A. de som te overhandigen. Die kwam echter niet opdagen, omdat hij in de gaten had dat de politie de bisschop had laten schaduwen. In een volgende brief halveerde de dader het bedrag nogmaals: 250.000 BEF voor het paneel. Hij schreef nog dat ‘het paneel anders voor altijd verloren was, want het zou vernietigd worden’. Verder lichtte hij een tipje van de sluier over de schuilplaats van het paneel door te zeggen dat ‘noch hij, noch iemand anders het paneel ongemerkt kon weghalen. Enkel de bisschop kon dat doen.’ Toch werd er weer niet op ingegaan, omdat procureur De Heem zou hebben gezegd ‘niet in Amerika te wonen en er dus nooit op de eisen van een gangster wordt ingegaan.’

Dat was de laatste brief die de bisschop kreeg van D.U.A. Had hij het opgegeven en van pure frustratie het paneel vernield? Of was er iets anders aan de hand? Dat laatste lijkt het meest logische, als we tenminste het spoor van de speurders volgen. En als we iemand mogen geloven die beweerde het paneel te hebben gestolen ...

Wisselagent = brein?

/123/Mysteries/Arsene.jpgOp 25 november 1934 hield de CVP een vergadering in een herenhuis te Gent. Op die vergadering kwam een zekere Arsène Goedertier als spreker naar voren. Door zijn overtuigende redevoering zou hij zich definitief lanceren in de politieke wereld, was het niet dat hij kort daarna ineenzakte. Hij werd overgebracht naar het huis van zijn raadsman, Georges De Vos, waar een dokter hem cafeïne toediende, maar het was al te laat. Met zijn laatste woorden fluisterde hij zijn goede vriend De Vos toe dat hij degene was die De Rechtvaardige Rechters had gestolen en dat alleen hij wist waar het zich bevond.

Na het overlijden van Goedertier riep De Vos de vier hoogste magistraten van België bijeen om hen de laatste woorden van zijn vriend mee te delen. Op zijn bureau werden allerlei vreemde tekeningen en berekeningen gevonden, naast brieven die bestemd waren voor het bisdom, maar nooit verstuurd. Heel discreet werd een onderzoek gestart, maar de politie werd op een afstand gehouden. Het resultaat was een flop, mede doordat de onderzoekers erg slordig te werk waren gegaan. Zo verdwenen enkele brieven spoorloos en werd de typmachine van Goedertier gebruikt om verslagen mee te typen.

Ook de mogelijke handlangers van Goedertier kwamen verdacht om het leven, werden zij het zwijgen opgelegd door een onbekende opdrachtgever?Maar waarom had Goedertier de diefstal gepleegd? En wie waren zijn medeplichtigen? De weduwe van Goedertier bevestigde meermaals dat hij niet alleen gehandeld heeft, maar in opdracht van iemand anders. Wie dat dan wel was, bleef onbekend. Wat mogelijke mededaders betrof, werden er nog twee namen bekend. Een van hen was Achiel De Swaef, een persoonlijke vriend van Goedertier. Die overleed echter op de dag van de begrafenis van Goedertier aan een hersenbloeding. Nog een andere naam was Jozef Lievens. Men hoopte hem te kunnen ondervragen, maar ook hij kwam om onder bizarre omstandigheden. Officieel luidde de doodsoorzaak een maagbloeding, maar er bleek meer aan de hand. Zo zouden de muren van zijn huis met bloed bespat zijn geweest, terwijl de telefoon van de haak lag. Probeerde Lievens nog hulp op te bellen vooraleer hij werd omgelegd? Het is in ieder geval een vreemde situatie, zeker als je weet dat uit de autopsie bleek dat Arsène Goedertier bezweken was aan een hartasystolie en dat zijn hart ruim twee keer zo groot was als normaal bij zijn overlijden. Eén theorie luidt dat ze alle drie het zwijgen waren opgelegd door een onbekende meerdere. Maar wie was dat dan?

Duitse interesse

/123/Mysteries/lam gods.jpgEen van de sporen die de speurders volgden, was dat van een naziofficier die in opdracht van Hitler op zoek moest naar het Lam Gods. Die officier was erin geslaagd om de geheime schuilplaats te achterhalen waarnaar het schilderij werd vervoerd om het te beschermen tijdens de oorlog: het onbezette kasteel Pau in het zuiden van Frankrijk. De Duitsers wilden het Lam Gods koste wat kost in hun bezit krijgen en beloofden daarom 10.000 Franse krijgsgevangenen vrij te laten in ruil voor het schilderij. De panelen (behalve De Rechtvaardige Rechters, want dat was al gestolen) werden in Duitse vrachtwagens overgeladen en naar een geheime schuilplaats gebracht. Uiteindelijk zouden ze aan het einde van de WO door Amerikaanse soldaten gevonden worden in een zoutmijn.

Maar wat de Duitsers vooral interesseerde, was waar het gestolen paneel gebleven was. Officier Köhn zou er nog jaren tevergeefs naar zoeken. Dit deed de speurders geloven dat de nazipartij eigenlijk de opdrachtgevers waren van Goedertier en zijn gezellen. Toen die echter hun eigen spel gingen spelen, werden ze daarop afgerekend. Dit verhaal is een mogelijke verklaring, maar er is er nog één dat minstens even interessant is.

Hoog spel

Bij het onderzoek naar Arsène Goedertier waren nog enkele andere dingen heel frappant. Zo had hij een duidelijke interesse voor de verhalen van Arsène Lupin, en dan vooral voor zijn bijna identieke diefstal uit een kerk. Daarnaast is het vreemd dat George De Vos, de raadsman van Goedertier, vlak na het overlijden van zijn vriend niet eerst de politie op de hoogte bracht van zijn laatste woorden, maar wel de vier hoogste magistraten van België. Waarom deed hij dat? Wat had Goedertier hem nog verteld voordat hij de geest gaf?

Werd de opdracht voor de diefstal gegeven uit de hoogste kringen
van ons land?
Had hij misschien de naam of namen van zijn opdrachtgever(s) verteld, en moest(en) die gezocht worden in de hoogste kringen van het land? De weduwe van Goedertier zou later nog gezegd hebben dat haar man handelde voor een machtige familie uit België die al zoveel kommer en kwel had doorstaan, dat hij had besloten hen een handje te helpen. Die woorden werden nergens officieel vastgelegd, dus we weten niet of ze überhaupt waar zijn. Twee namen die hiermee in verband werden gebracht, waren die van Gustave Sap en Frans Van Cauwelaert, beiden vooraanstaande leden van de toenmalige Katholieke Partij. Waren deze heren betrokken bij de diefstal, meer nog, waren zij de opdrachtgevers? En voelden ze zich op een bepaalde manier onder druk gezet door Goedertier doordat hij het bisdom begon af te persen? Wat wel vreemd is, is dat de Bankunie op dat moment in een diepe crisis verkeerde. Deze bank werd op dat moment geleid door de zoon van Van Cauwelaert en had nood aan zo’n 250.000 BEF, exact het bedrag dat D.U.A. in zijn laatste brief opeiste. In de laatste brief klonk de afperser bovendien wanhopig, want hij dreigde ermee het paneel definitief te vernietigen. Wilde Goedertier eerst driekwart van het geëiste miljoen voor zichzelf houden en toen dit niet lukte het houden bij het kwart miljoen dat onderling was afgesproken? En werd die schending van de afspraak hem en zijn kompanen fataal? We zullen het wellicht nooit weten, maar ook deze denkpiste is niet onmogelijk.

Schuilplaats

Of Arsène Goedertier effectief de dader is, wordt vandaag meer en meer in twijfel getrokken. Sommigen denken dat hij slechts een façade was, een drommel die was ingehuurd door de echte schuldigen om de aandacht af te leiden. Anderen denken dan weer dat hij helemaal niks met de diefstal te maken had en gewoon misbruik wilde maken van de situatie om zo makkelijk geld te vergaren van een radeloze bisschop. Hoe het ook zij, het paneel blijft tot op de dag van vandaag onvindbaar. Waar kan het gebleven zijn? Is het er nog wel of werd het daadwerkelijk vernietigd? En als het er nog is, waar zit het dan?

Eén van de speurders die zich heeft verdiept in dit mysterie is Patrick Bernauw. Een van zijn theorieën is dat Goedertier het schilderij heeft verstopt in het oude huis van de gebroeders Van Eyck in Gent. Hij baseert zich daarmee op een raadsel uit een blanco boek van Arsène Lupin dat hij toevallig aantrof in een antiquariaat. Of hij het bij het rechte eind heeft, is niet geweten. Het verhaal zit wel met veel toevalligheden in mekaar, maar zo werden in het verleden nog zaken opgelost. In ieder geval is nog niemand gaan kijken of er daadwerkelijk een dubbele muur in het huis is en dat daarin het paneel verstopt zit.

Speurder Willy Nachtergaele gelooft dan weer dat het paneel in Antwerpen verstopt zit, met name onder het altaar van de Sint-Laurentiuskerk. Dat altaar werd er in 1934 gebouwd meteen na de diefstal van het paneel, toevallig toen die parochie net in geldnood verkeerde. Genoeg voor Nachtergaele om te concluderen dat daar het paneel verstopt zit.

/123/Mysteries/laken.jpgNog anderen denken dat het in de crypte van Laken verstopt zit, in het graf van één der koningen. Terwijl nog anderen vermoeden dat het veilig opgeborgen is bij een rijke Gentse familie. De Belgische historicus Paul de Saint-Hilaire is altijd blijven volhouden dat het paneel naar de Verenigde Staten was gesmokkeld. Volgens enkele wichelroedelopers is ook het huis van de maîtresses van Goedertier, de zussen Coupé, een mogelijkheid. Pendelaars beweren dat het huis een dubbele kelder heeft en dat Goedertier het paneel daar had verstopt.

Volgens Karel Mortier is het paneel niet gestolen, enkel verplaatst, en bevindt het zich zelfs nog steeds in de kathedraal!Dé autoriteit onder de speurders naar De Rechtvaardige Rechters is wellicht Karel Mortier. Deze ex-politiecommissaris heeft bijna zijn hele leven lang gezocht naar het gestolen paneel. Hij gelooft echter dat het paneel niet gestolen is, maar enkel verplaatst. En dat in het zicht van iedereen, zo leidde hij af uit de brieven van Goedertier. Dat betekent dus dat het paneel zich nog ergens in de kathedraal moet bevinden. Mortier wijdt de blijvende verdwijning onder meer aan het geflopte onderzoek dat het parket destijds uitvoerde. Toch vindt ook hij dat het mysterie zijn kracht blijft behouden en dat zelfs het niet vinden van het paneel dus zijn voordelen heeft, ook al is hij blijven hopen dat het ooit wel boven water komt.

/123/Mysteries/ol.pngEen theorie die misschien wel het meeste blijft hangen, is dat het paneel dat nu te zien is het echte schilderij is. Met andere woorden, De Rechtvaardige Rechters zijn niet vermist. Ze maken gewoon opnieuw deel uit van het Lam Gods en ieder van ons kan het elke dag bezichtigen. Of dit zo is, weten we nog altijd niet. Onderzoek blijft uit omdat men uiterst delicaat te werk gaat met het hele schilderij. Toch bevestigt dat volgens sommigen wel degelijk dat bepaalde personen het geheim willen bewaren en dat de theorie klopt. Is dit de uiteindelijke oplossing van het raadsel? Of gaat een gelukkige ziel het paneel toevallig terugvinden in de toekomst? Wat er ook van zij, de diefstal van De Rechtvaardige Rechters zal deel blijven uitmaken van de rijke Belgische folklore.

Auteur: Carl Bries

5 reacties

BodoSpalty
Het moet toch gemakkelijk zijn om de ouderdom van het paneel dat men heeft te bepalen. Dan weet men meteen of het het echte nog kan zijn.
Sommige mensen houden van mysteries of maken er.
21/03/16 20:43 REAGEER
Njodatcha
John Flanders, pseudoniem van Gentenaar Jean Ray, schrijver van de "Vlaamse Filmkes", met zeer goede contacten met de Abdij van Averbode hielp met de zoektocht naar 't gestolen paneel.
Het is onherstelbaar beschadigd en de restanten bevinden zich daar.
Lang, lang geleden was er op een bepaald moment veel aandacht in de pers omwille van koninklijk bezoek met een internationaal gezelschap aan de abdij. Toen wist ik plots waar de klepel hing...
22/03/16 11:57 REAGEER
Abrugge
Het is gekend waar dit paneel zich bevind maar een stinkendrijke familie die zijn imago hoog dient te houden wil er niet mee naar buiten komen zolang zij hier op de aardbol rondlopen . Ja dat kan in onze maatschappij . Vuile , smerige bourgoisie die hier alles in de doofpot kan houden en zelfs het gerecht durft niet te reageren . A.B.
22/03/16 20:10 REAGEER
Marina52
Over rechten gesproken, zo rechtvaardig zijn niet allen rechters. Wat denk je van slachtoffers van de aanslag in Brussel? In feiten vind ik ook dat er meer blauw in Nederland op straat moet komen. Straks gebeurd het bij ons ook dat er aanslag gepleegd word. Ik was pas geleden afgelopen weekend naar Brussel geweest en vanmorgen kwam de aanslag. Ik heb het er nog koud door gekregen.
22/03/16 22:48 REAGEER
ClementW
Men hoeft de ouderdom van het huidige paneel van de Rechtvaardige Rechters niet te bepalen. Tijdens de periode dat de buitenpanelen van het Lam Gods in Berlijn verbleven heeft men die panelen in 1894 in de dikte in twee gezaagd zodat ze gelijktijdig aan beide kanten konden bekeken worden. Het eiken paneel dat oorspronkelijk aan de voorkant de Rechtvaardige Rechters en aan de achterkant de grisaille van Sint Jan de Doper voorstelde, was eerst iets meer dan 1 cm dik en werd nu ongeveer 5 mm dik. Daardoor werden de panelen plooibaar, wat niet goed was voor de verf. Men heeft ze via horizontale en vertikale latten (genoemd parkettage) moeten verstevigen. Die parkettage bestaat niet voor de kopie van de Rechtvaardige Rechters.
Dus het huidige paneel kan nooit het oorspronkelijk paneel zijn. Clement.
8/03/24 11:25 REAGEER

Login Registreer

Carl Bries

Mysteriekenner
Mysteriekenner
Carl Bries (1983) is een sociaal werker uit de Kempen met een passie voor mysteries over heel de wereld. Hij neemt in zijn vrije tijd allerhande mysteries, waar (bewust) weinig over gesproken wordt, onder de loep. Het is aan jou om samen met hem deze mysteries te ontrafelen of ze te laten voor wat ze zijn.

Meer artikels van Carl Bries

Recente Artikels

Gerelateerde Artikels