Wat onderscheidt wijze mensen van de rest?

Onderzoekers Paul Baltes en Ursula Staudinger vroegen topjournalisten welke publieke figuren zij ‘wijs’ vonden. Uit hun antwoorden distilleerden ze een kern van mensen met veel wijsheid: een groep met burgerlijke leiders, theologen, wetenschappers en culturele iconen. Die vergeleken ze met een controlegroep van professionele mensen die wel succesvol waren, maar niet genomineerd werden als ‘wijs’ (met onder meer advocaten, dokters, leraren, wetenschappers en managers).

Beide groepen kregen vragen die hen de kans gaven om hun wijsheid te demonstreren. Een voorbeeld van zo’n vraag was: ‘Welk advies zou je een weduwe geven die moet kiezen tussen het sluiten van haar zaak en het ondersteunen van haar zoon en kleinkinderen?’ Of: ‘Hoe zou je een telefoonoproep beantwoorden van een zwaar depressieve vriend? ‘

Een panel van experts evalueerde de antwoorden, en de resultaten – samen met die van diverse vervolgstudies – onthullen zes inzichten over wat wijze mensen onderscheidt van de rest van ons.

1. Wacht niet tot je ouder en slimmer bent

De mensen met de grootste wijsheid konden evengoed 30 als 60 jaar zijn. Het aantal levenservaringen blijkt dus weinig te maken te hebben met de kwaliteit van die ervaringen. Volgens die gegevens (van mensen tussen 25 en 75) is er geen enkel verband tussen leeftijd en wijsheid. Wijsheid komt niet voort uit de ervaring zelf, maar eerder uit het nadenken over de lessen die uit de ervaring voortkomen. Verder onderzoek toont dat ook intelligentie bijna niets te maken heeft met wijsheid. Je kan dus heel snel denken en vaardig complexe informatie verwerken zonder dat je wijze oplossingen voor problemen vindt. Wijsheid ontwikkelen is een bewuste keuze die je kan maken - los van je leeftijd of intelligentie. En dit is hoe je dat doet.

2. Zie de wereld in tinten grijs, niet zwart/wit

Stel dat je een 15-jarig meisje ontmoet dat van plan is om volgende week te trouwen. Wat zou je tegen haar zeggen?

Dit is een antwoord dat laag scoorde op de wijsheidsschaal:

‘Een meisje van 15 jaar dat wil trouwen? Geen sprake van, op 15 jaar trouwen is volledig verkeerd. Ze moeten dat meisje zeggen dat het niet kan. Het is onverantwoord.’

Wijze mensen houden van nuance en veelvuldige perspectieven. Eén van de antwoorden dat veel punten voor wijsheid kreeg was:

‘Wel, aan de oppervlakte lijkt het makkelijk. Gemiddeld genomen is het huwelijk voor meisjes van 15 jaar geen goede zaak. Maar er zijn situaties waarin het gemiddelde niet opgaat. Misschien zijn er in deze situatie speciale omstandigheden, zoals het meisje dat een terminale ziekte heeft. Of ze heeft net haar ouders verloren. En ook kan het zijn dat dit meisje in een andere cultuur of een andere periode in de geschiedenis leeft. Misschien is ze opgevoed met een waardenpatroon dat verschilt van het onze. Bovendien moeten we bedenken op welke manieren we het best met dit meisje kunnen praten en rekening houden met haar emotionele toestand.’

Wijze mensen ontwikkelen de vaardigheid om twee tegenovergestelde ideeën tegelijkertijd te beschouwen en ze te verzoenen voor de situatie die zich voordoet.

3. Breng eigenbelang en gemeenschappelijk belang in evenwicht

Een tweede kwaliteit van wijze mensen is dat ze verder kijken dan hun persoonlijke verlangens. Wat niet betekent dat ze zichzelf altijd opofferen. Extreem altruïstisch of extreem egoïstisch zijn, is allebei niet gezond of productief. Een wereld van wijzen is geen wereld waarin de ene moet verliezen zodat de ander zou kunnen winnen. Wijze mensen vinden manieren die goed zijn voor anderen én ook binnen hun eigen doelstellingen passen.

4. Daag de status quo uit

Wijze mensen zijn bereid om regels in vraag te stellen. In plaats van de dingen te aanvaarden zoals ze altijd al geweest zijn, houdt wijsheid in dat je vraagt of er geen betere weg bestaat. Een man in Philadelphia werd veroordeeld voor het richten van een geweer op een taxichauffeur. Op zo’n feit staat normaal 2 tot 5 jaar gevangenis, maar de man gebruikte een speelgoedgeweer, het was zijn eerste overtreding, hij was net zijn werk kwijt en had 50 dollar gestolen om zijn gezin te onderhouden. Een wijze rechter gaf hem een kortere straf en de toelating om overdag een job uit te oefenen buiten de gevangenismuren zodat hij voor zijn gezin kon zorgen, én de 50 dollar kon terugbetalen. 

5. Richt je op het begrijpen, eerder dan op het oordelen

De meeste mensen oordelen uit gewoonte over de handelingen van anderen zodat we ze kunnen indelen in categorieën: goed of slecht. Wijze mensen bieden weerstand tegen deze neiging. Ze zijn een soort detective wiens doel het is om andermans gedrag te kunnen verklaren. Na verloop van tijd leidt dat begrijpen – in plaats van evalueren  - ertoe dat ze gedrag beter kunnen voorspellen, beter advies kunnen geven en zelf betere keuzes kunnen maken. 

6. Focus op zinvolheid eerder dan plezier

Een verrassende bevinding van de onderzoekers is wel dat wijze mensen niet gelukkiger zijn dan anderen. Ze ervaren niet meer positieve emoties, allicht omdat wijsheid kritische zelfreflectie en een langetermijnhorizon vereist.

Wel een psychologisch voordeel van wijsheid is dat ze een sterker gevoel van zinvolheid ervaren. Af en toe houdt wijsheid ook in dat plezier maken even op de achtergrond staat ten voordele van de zoektocht naar betekenis en zinvolheid.

De wijze Franse schrijver-filosoof Voltaire spoort ons aan om iemand in te schatten op basis van zijn vragen eerder dan op basis van zijn antwoorden. Op dezelfde manier leer je jezelf ook beter kennen door jezelf de juiste vragen te stellen.

Geef je wijsheid daarom een boost door jezelf elke dag deze 23 confronterende vragen te stellen.

Wat vond jij van dit artikel? Zou je jezelf een ‘wijs’ man of vrouw noemen?