Wetgeving aan de laars gelapt

Europa, België en Vlaanderen (zelf deels bevoegd voor dierenwelzijn) hebben weliswaar in de loop der jaren een heel pakket wetten opgebouwd om het lot van dieren te verbeteren, maar de naleving ervan en de controles daarop blijken onvoldoende en vaak helaas een lachertje te zijn. Dat bewijst de praktijk steeds opnieuw, zowel hier als in het buitenland. Ook al moeten de meeste andere landen niet onderdoen voor wat hier te lande gebeurt, beperk ik mij in dit artikel tot België en Vlaanderen, waar de wetgeving, of ze nu Europees, Belgisch of Vlaams is, grootscheeps en ongestraft aan de laars wordt gelapt. In ons land zouden jaarlijks tussen de 600.000 en 700.000 proefdieren gebruikt worden.

De organisaties die voor dierenwelzijn en tegen dierenmishandeling opkomen, maken geregeld melding van min of meer ernstige misstanden. Er zijn te veel organisaties om hier op te noemen, maar wie bepaalde mishandelingen wil aanklagen, kan daarvoor bijvoorbeeld in Google de omschrijving ‘organisaties tegen dierenmishandeling’ of ‘organisaties voor dierenwelzijn’ intikken. Ook kan je je altijd tot de plaatselijke politie richten, zo raadt het departement Omgeving van het Vlaamse Ministerie van Leefmilieu, Natuur en Energie aan in een nota.

Geen vuiltje aan de lucht

Wie kennisneemt van die nota zou gaan denken dat alles rozengeur en maneschijn is op dit vlak. Zo wordt onder andere opgemerkt dat er enkel dierproeven mogen worden uitgevoerd als er geen alternatief voorhanden is. Verder mogen alleen wettelijk erkende laboratoria dierproeven uitvoeren en zijn dierproeven voor het uittesten van cosmetica, op mensapen en voor het ontwikkelen van tabaksproducten verboden in België. In Vlaanderen zijn er volgens de nota geen dierproeven voor de productie van schoonmaakmiddelen.

Enkele voorbeelden van doeleinden van dierproeven worden opgesomd. Ze dienen onder andere om de kwaliteit en veiligheid van geneesmiddelen en voedingsproducten uit te testen, om meer te leren over biologische processen in het menselijk lichaam, om dierziekten en/of behandelingen te bestuderen en om het gedrag van dieren te onderzoeken. Experimenten ‘voor wetenschappelijk onderzoek’ zijn onder meer toegelaten op honden en katten, muizen, ratten, hamsters, cavia’s, gerbils, konijnen, kikkers, zebravissen en niet-menselijke primaten. Deze dieren moeten speciaal voor deze proeven worden gekweekt door wettelijk erkende kwekers.

Verder staat nog te lezen dat iedereen die met proefdieren werkt, daarvoor de nodige opleidingen moet hebben gevolgd. Dat gaat van dierenverzorgers tot onderzoekers die de proeven uitvoeren tot proefleiders. Ethische en deontologische deskundigen oordelen over de goedkeuring van laboratoria die dierproeven willen uitvoeren en kijken toe op de naleving van ethische aspecten. Bij dat laatste tekenen dierenbeschermers aan dat onder genoemde deskundigen vooral mensen zitten die baat hebben bij het gebruik van proefdieren. Ze zijn met andere woorden tegelijk rechter en partij.

Wie tegen is, is een ketter

Als je deze nota gelezen hebt, ben je waarschijnlijk geneigd te denken dat proefdieren goed worden behandeld en verzorgd en dat de controles daarvoor ook garant staan. Helaas. Niet enkel talrijke dierenorganisaties zijn gekant tegen dierproeven, ook in medische en andere wetenschappelijke kringen bestaat twijfel over de betrouwbaarheid van dierproeven, ook al wordt die opvatting vaak als medische ketterij veroordeeld. Toch kan niet worden ontkend dat diersoorten verschillend reageren op medicijnen en chemische producten die zij toegediend of ingespoten krijgen. Dieren hebben heel andere ziektes en aandoeningen dan mensen en omgekeerd. Op dieren geteste producten zijn dus niet per definitie veilig voor de mens. Ruim 90 procent van de ‘geneesmiddelen’ die zijn goedgekeurd op basis van dierproeven, blijken trouwens een mislukking zodra zij op mensen worden getest.

Horrorfilm in VUB

De afgelopen maanden onthulden de organisaties meerdere gevallen van grove dierenmishandeling. Dat dit kankergezwel helaas ook in de universitaire wereld woedt, bleek uit de recente gruwelijke ontdekkingen van dierenrechtenorganisatie GAIA in het Animalarium van de Vrije Universiteit (VUB) in Jette (Brussel). De beelden van de drie maand durende undercoveroperatie zijn te vinden op het internet, maar zijn niet geschikt voor gevoelige kijkers. Niet alleen bleken de proefdieren onvoldoende of slecht verzorgd, ze werden ook op een sadistische manier gedood na eerst een pijnlijke behandeling te hebben ondergaan. Zo tonen de beelden hoe professionele medewerkers van dit dierenproefcentrum onbewogen gruwelijkheden pleegden. Muizen werd de nek gebroken met een pen, jonge muizen werden onthoofd met een schaar, pasgeboren muizen verdwenen levend in de diepvries en dergelijke meer. Ook jonge biggetjes werden onthoofd. De kooien waarin de dieren zaten, waren overbevolkt, waardoor veel van hen totaal van de kaart waren en dwangmatig gedrag vertoonden zoals onophoudelijk rondjes draaien.

Waar blijft de justitie?

De reactie van de VUB op deze gruweldaden was bijzonder ontluisterend, bot, gevoelloos en hypocriet. De VUB had kennelijk het liefst alles ontkend, maar de filmbeelden beletten dat natuurlijk. Dus liet zij weten ‘kennis te hebben genomen van de opnames’ en ‘te begrijpen dat de montage zoals ze door GAIA naar buiten is gebracht, KAN verontrusten’… En om het allemaal nog erger te maken, benadrukte de VUB, alsof er geen vuiltje aan de lucht is, dat zij ‘alles in het werk stelt om onnodig leed bij dierproeven te vermijden’. Vicerector Karin Vanderkerken deed er nog een schepje bovenop door te beweren dat de dierproeven steevast onder toezicht van een dierenarts, een ethische commissie en een cel dierenwelzijn staan en dat de VUB de actuele situatie grondig zou onderzoeken om vast te stellen of alle regels en procedures wel gevolgd waren. En als uitsmijter beloofde ze nog indien nodig bijkomende maatregelen te treffen.

Ook de reactie van de Brusselse staatssecretaris voor Dierenwelzijn, Bianca Debaets, is tweeslachtig. Enerzijds verklaarde ze ‘erg geschrokken te zijn van de heftige beelden’, anderzijds verdedigde ze meteen de ‘noodzaak van dierproeven in bepaalde gevallen’, die betere geneesmiddelen tegen kanker of Parkinson opleveren. Ook verklaarde zij dat ze een onderzoek van de VUB subsidieert naar methoden om het dierenleed bij wetenschappelijke proeven te vermijden. Van cynisme gesproken.

Scepticisme over Nederlands plan

Tijdens een recente hoorzitting in het Vlaamse parlement over dierproeven ging vooral aandacht uit naar een geleidelijke afschaffing van dierproeven in Nederland tegen het jaar 2025. Het gaat om een project onder leiding van prof. Huub Schellekens over onderzoeksmethoden zonder proefdieren, waarvoor een budget werd uitgetrokken van 100 miljoen euro. Helemaal afzien van het gebruik van proefdieren acht men ook in Nederland vooralsnog niet mogelijk, maar men wil zoveel mogelijk met alternatieven werken. Volgens prof. Schellekens is het belang van proefdieren fors aan het afnemen als gevolg van de technologische ontwikkelingen. Bovendien zijn dierproeven steeds duurder aan het worden en is de wetgeving daaromtrent steeds complexer en omvangrijker. Bij de ontwikkeling van biotechnologische geneesmiddelen hebben dierproeven zelfs helemaal geen nut meer, meent de Nederlandse professor. In universitaire kringen in Leuven is het Nederlandse project met enig scepticisme ontvangen en ziet men het streefjaar 2025 niet als haalbaar. Bij de VUB is men positiever, maar ziet men wettelijke complicaties. Wetenschapster Vera Rogiers begroet de doelstelling voor 2025 en wil samenwerken met Nederland, maar vreest dat een en ander niet in een wettelijk kader kan worden gegoten. ‘Is het niet in België, dan in Europa of in de wereld’, meent zij. 

Barbaars

Intussen heeft GAIA-voorzitter Michel Vandenbosch dezer dagen opnieuw een actie gelanceerd om een einde te maken aan het vreselijke lijden en vermoorden van honden als proefdier in de Belgische laboratoria. Alleen al in ons land gaat het officieel om 1000 honden per jaar. Maar gezien het gesjoemel in deze sector ligt dat aantal vrijwel zeker een heel stuk hoger. Vooral beagles zijn in trek als proefdier omdat ze zachtaardig zijn en mensen blindelings vertrouwen. Daardoor verzetten ze zich minder tegen de beulen in dienst van de wetenschap, die hen pijnigen en vervolgens doden. Vandenbosch: ‘Sommige wetenschappers misbruiken dat vertrouwen schaamteloos en dienen deze weerloze hondjes gevaarlijke medicijnen of pijnlijke elektrische schokken toe. Of zij injecteren deze dieren opzettelijk met gevaarlijke chemische stoffen. Zo worden deze dieren vergiftigd, gedrogeerd en gepijnigd en staan ze doodsangsten uit met als gevolg allerlei pijnlijke aandoeningen zoals stuipen, ontstekingen, hartkloppingen en zelfs verlammingen. De meeste dieren overleven deze wreedheden niet en worden meedogenloos afgemaakt. Het ergste is dat veel van deze barbaarse experimenten compleet nutteloos zijn, want mensen en honden reageren lang niet hetzelfde op bepaalde medicamenten en testen.’

Politici oorverdovend stil

Op de site van GAIA kan iedereen die dat wenst, deelnemen aan een actie om proefdieren te behoeden tegen deze afschuwelijke praktijken. Maar diegenen die echt iets aan dit probleem kunnen doen, zijn (zoals in vele andere zaken) de politici. Helaas hebben zij echter geen of nauwelijks belangstelling voor dieren en al helemaal niet voor de wijd verbreide dierenmishandeling. Dus laten de heren en dames parlementsleden verstek gaan. Zelfs de horrorfilm over de dieren in de intellectuele vrijdenkersburcht van de VUB kon hen niet in beweging zetten om actie te ondernemen. En ook van de kant van de federale en Vlaamse regering heerst een oorverdovende stilte, die de laboratoria alleen maar zullen interpreteren als een signaal om ongestoord met hun praktijken door te gaan. Arme dieren, voor hen ziet de toekomst er onveranderd heel treurig uit.