Het gezin in Vlaanderen 2.0

Naast het klassieke gezin is er tegenwoordig een veel grotere verscheidenheid aan gezinsvormen. Denk maar aan eenoudergezinnen, nieuw samengestelde gezinnen, feitelijk en wettelijk samenwonenden, holebigezinnen … Ook het relatieverloop van de gemiddelde Vlaming kent een gevarieerder parcours dan vroeger.

Op hun jaarlijkse studiedag stelde het Kenniscentrum van het Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen het boek Het gezin in Vlaanderen 2.0 voor. Dirk Luyten, doctor in de sociale wetenschappen, bestudeerde hoe het gezin evolueerde van 1970 tot nu en daarin zijn enkele opvallende trends te bespeuren.

Sterke opmars van de singles

De sterkst groeiende groep in vergelijking met 50 jaar geleden is die van de alleenwonenden. In 2016 waren ze met 857.000 (31% van alle huishoudens) tegenover 240.000 in 1970 (14%). Deze stijging is te verklaren door een bevolkingstoename en de vergrijzing van de bevolking. Een derde factor is een groter aantal echtscheidingen, waarbij de zogenaamde ‘grijze’ scheidingen ook toenemen. Het grootste deel van de alleenwonenden is ook effectief single. Een kleiner aantal heeft wel een relatie maar woont niet samen. Verwacht wordt dat ook in de toekomst de groep singles verder zal groeien.

Trouwen of samenwonen?

In de jaren ‘60 en ‘70 was er een sterke samenhang tussen het gezin en trouwen. Het huwelijk was moreel gezien een voorwaarde om te mogen samenwonen en kinderen te krijgen. Vandaag ligt dat heel anders. Zo gaan de meeste Vlamingen eerst gemiddeld 2 jaar samenwonen vooraleer ze trouwen. En sommigen hebben al kinderen als ze in het huwelijksbootje stappen.

Koppels gaan nu bovendien op een latere leeftijd samenwonen en trouwen. De gemiddelde leeftijd bij mannen die voor het eerst huwen is bijvoorbeeld 33 jaar. In 1970 was dat 24 jaar.

De helft van de gezinnen bestond vorig jaar uit gehuwde partners, terwijl dat 15 jaar geleden nog 76 procent was. Het aantal partners dat ongehuwd samenwoont, steeg in dezelfde periode van 3 tot 20 procent.

Daarnaast zien we dat de populariteit van het huwelijk daalt ten voordele van het wettelijk samenwonen. In 2015 werden 25.000 huwelijken afgesloten, in 1970 waren dat er nog 42.000; een daling met 40 procent. Een andere opvallende trend is dat het aantal echtscheidingen bijna vervijfvoudigde van 2.500 in 1970 naar 11.800 in 2015. De kans op een echtscheiding en de kans op de ontbinding van wettelijke samenwoning is wel ongeveer gelijk. De kans op de ontbinding van een samenwonen zonder wettelijke regeling blijft groter dan bij gehuwd samenwonen.

En het partnerschap?

De verbondenheid met een partner blijft voor de meeste mensen heel belangrijk. Zo heeft 90% van de mannen en 95% van de vrouwen ouder dan 40 jaar ooit samengewoond en 80% van de mannen en 85% van de vrouwen heeft samengewoond met een kind. Uit onderzoek blijkt trouwens ook dat partner- en ouderschap een belangrijke bron van geluk is.

Ook na een echtscheiding verlangen de meeste mensen opnieuw naar een partner in hun leven: na 10 jaar woont 80% weer samen met een partner.

Meer dan vroeger zien we vandaag veel meer dynamiek in partnerschap en samenleefvormen. Partners kunnen gehuwd zijn, uit elkaar gaan, een tijdje alleen wonen, een nieuwe relatie aangaan, weer een tijdje single zijn, een latrelatie aangaan, ongehuwd samenwonen, een nieuw samengesteld gezin vormen ... De relatie- en gezinsvorm waarbinnen men leeft ligt dus niet meer vast voor het leven, maar kan verschillende vormen aannemen. Men is dus niet meer of single of samenwonend of gehuwd met één partner voor het leven. Een variëteit van deze vormen volgt elkaar vaker op met verschillende partners.

Wat nu met het gezin?

Kerngezin met kinderen, alleenstaand met kinderen, nieuw samengesteld gezin, alleenwonend ... Het is voor veel mensen in verschillende periodes van hun leven de realiteit. Er zijn hetero- en holebikoppels, ouders die biologische kinderen grootbrengen en ouders met pleeg- of adoptiekinderen, gezinnen met een migratie-achtergrond enz. Geen enkel gezin is hetzelfde.

Het klassieke ‘kerngezin’ zoals we dat kennen uit de jaren ’70 kan dus niet meer de norm zijn. We zien een evolutie van hét gezin naar een veelheid van gezinnen, gekenmerkt door meer dynamiek, flexibiliteit en diversiteit. Uitdaging voor het beleid zal zijn om zich af te stemmen op deze grote diversiteit aan gezins- en relatievormen.

Binnen deze grote verscheidenheid benadrukt Luyten toch ook het eigene aan een gezin. ‘We pleiten ervoor om een duidelijker onderscheid te maken tussen gezinsrelaties en andere sociale relaties’, zegt Luyten in Weliswaar. ‘Gezinnen zijn geen willekeurige netwerken, het zijn sterke sociale netwerken die van een eigen orde zijn. Hoewel gezinnen soms bijzonder kwetsbaar zijn, zien we dat gezinsrelaties meer dan andere sociale relaties blijvend en niet vrijblijvend zijn. De leden van een gezin kunnen spontaan rekenen op solidaire ondersteuning, opvang en zorg gewoon omdat men familie is van elkaar. Daarmee willen we ook niet zeggen dat men alle zorg en opvang op de gezinnen moet afschuiven. Wij pleiten er wel voor om de maatschappelijke waarde van gezinnen en het bijzondere van gezinsrelaties meer te benoemen en te ondersteunen, zonder daarbij een bepaald gezinstype als ideaal voorop te stellen.’

Tot slot wil ik ook graag benadrukken dat vooral voor de gezinnen zelf en hun omgeving afstemming, flexibiliteit, aanpassingsvermogen … een uitdaging zijn. In een co-ouderschapsregeling wonen ex-partners en hun kinderen vaak afwisselend alleen en samen met de kinderen, wat voor alle ‘partijen’ heel wat organisatie, afstemming en veerkracht vraagt. Ook voor grootouders is het wennen aan deze veranderingen en is het een zoeken naar nieuwe evenwichten. Hét gezin mag dan niet meer bestaan, tegelijk zijn gezinnen krachtiger dan ooit!

Bronnen:

www.hig.be
www.weliswaar.be