Tyrannosaurus Rex, triceratops, brontosaurus,… het zijn allemaal bekende dieren voor ons. Of dat denken we toch. Wat weten we werkelijk over dinosaurussen? Leefden ze echt zoals wij tot nu toe denken? Zagen ze er zo uit zoals wij ze al decennialang voorstellen of is dat niet het geval? En hoe kwamen deze machtige beesten aan hun einde? Was het een meteoriet die insloeg, een enorme vulkaanuitbarsting of nog iets anders? Een heleboel vragen, maar hoe zit het met de antwoorden?

1. De oudste dino

Een eerste vraag die we graag beantwoord zouden zien, is welke dinosaurus nu eigenlijk het langst geleden heeft geleefd? Was dat de gevreesde T-Rex, de stegosaurus, de allosaurus?

Wel, het antwoord is blijkbaar de nyasasaurus. Deze leefde tijdens het Trias, dus zo’n 251 tot 201 miljoen jaar geleden, in het huidige Tanzania. Naar dino normen was hij eerder van het kleine formaat. Hij was zo’n 2 tot 3 meter lang.

Verder is er over deze dinosaurus weinig geweten. Er is immers nog nooit een volledig skelet van gevonden. De eerste restanten werden gevonden door Rex Parrington nabij het Nyasameer, nu beter bekend als het Malawimeer.

2. Gevederde dinosaurussen

Meer en meer rijst de vraag of dinosaurussen er echt zo hebben uitgezien zoals wij ze nu al decennialang voorstellen. In de jaren 1990 werden er in China immers fossielen gevonden van dinosaurussen met veren. Die veren waren misschien niet zoals die van vogels vandaag, maar eerder opgebouwd uit keratine zoals de hoornplaten van krokodillen.

Waarom sommige dinosaurussen veren hadden is een zeer interessante vraag. Volgens sommige wetenschappers hadden de eerste groepen ze omdat ze warmbloedig waren en zo minder warmte zouden verliezen. Latere groepen hadden complexere veren en men denkt dat die dienden om onder meer mee te pronken zoals vogels dat vandaag doen. Ook glijvluchten waren mogelijk voor dit type dinosauriërs. Zo konden ze ontkomen aan hun belagers en/of zelf op jacht gaan naar vliegende prooien zoals insecten en libellen.

Bekende gevederde dinosaurussen

De eerste sporen van gevederde fossiele dinosaurussen werden reeds in de jaren 1860 gevonden. Niet lang nadat Charles Darwin zijn wereldberoemde Oorsprong der Soorten had uitgebracht, stootte men in 1861 op restanten van de Archaeopteryx, een wezen dat ergens tussen reptiel en vogel balanceerde. Het bracht de theorie van Darwin al meteen aan het wankelen in wetenschappelijke kringen. Er kwam achter de schermen onenigheid tussen aanhangers van de Evolutietheorie en hun tegenstanders. Die laatsten bestempelden de Archaeopteryx als de ‘Oervogel’ en zagen hem als een aparte soort in plaats van een dinosaurus. Dit zorgde ervoor dat tegen de jaren 1920 men aannam dat de dinosaurussen koelbloedige reptielen waren en geenszins familie van de huidige vogels.

Pas in de jaren 1970 veranderde de mening van de wetenschappelijke wereld toen men erachter kwam dat Archaeopteryx zeer nauw verwant was met een andere bekende dino: Deinonychus. Deze tweebenige jager met sikkelachtige klauwen op zijn achterpoten, zoals Velociraptor, bleek dus ook gevederd te zijn. Omdat Deinonychus wel tot de dinosauriërs werd gerekend en nu zo nauw verwant bleek met Archaeopteryx, kwam men tot de conclusie dat vogels wel degelijk verwant zijn aan de dinosaurus.

Voor het overige is gebleken dat voornamelijk tweebenige vleeseters veren hadden. Ook pterosauriërs hadden haarachtige structuren op hun vacht. Het valt nu nog te bezien wat er in de toekomst nog gevonden wordt en of dit ons beeld van de dinosaurussen nog meer zal veranderen.

3. Einde dinosauriërs

Op het einde van het Krijt, zo’n 66 miljoen jaar geleden, kwam er een abrupt einde aan het tijdperk van de kolossale dinosaurussen. Ook andere verwanten zoals vliegende pterosauriërs, grote zeereptielen als de pleisiosaurus en inktvisachtige ammonieten vonden toen hun einde. De enige soort dinosaurus die wist te overleven, waren de vogels. Zij worden sinds midden de jaren 1980 door het merendeel van de paleontologen tot de dinosauriërs gerekend omdat zij afstammen van de theropoden ofwel de tweebenige vleesetende dinosaurussen. In dat opzicht leven we dus nog steeds tussen dinosaurussen.

Meteoriet

Wat lag er nu aan de basis van de uitroeiing? De meest gangbare theorie is de inslag van een enorme meteoriet. Die kwam voor het eerst naar voren in 1979 door geoloog Walter Alvarez. Daarvoor dacht men dat er andere oorzaken waren zoals een afkoeling van het klimaat of de concurrentie van zoogdieren. Daar waren echter geen harde bewijzen van. Nergens werd een klimaatsverandering vastgesteld die rond die periode zou hebben plaatsgevonden en zoogdieren waren veel te klein om dinosaurussen het vuur aan de schenen te leggen. Daarbij was de theorie van een catastrofe in die tijd nog geen algemeen aanvaardbare leer in de wetenschap.

Nog anderen kwamen met andere theorieën. Zo zijn er geleerden die spreken van een pandemie en het feit dat dinosauriërs niet bestand waren tegen deze microben terwijl een andere groep spreekt van een vulkanische uitbarsting. Maar tegenwoordig is de theorie van Alvarez algemeen aanvaard: een meteorietinslag maakte een einde aan het rijk van de dinosaurussen.

Deze inslag moet een enorme impact gehad hebben. Een zware aardbeving, een nooit geziene bosbrand en roetdeeltjes die hoog in de lucht het zonlicht tegenhielden waardoor planten geen kans meer kregen. Planteneters vonden geen voedsel meer en stierven uit, vleeseters die op hen joegen wachtte hetzelfde lot.  

Of dit werkelijk het einde van de dinosauriërs was, is nog steeds niet honderd procent zeker. Er blijven allerlei andere theorieën rondzweven, maar de meteorietinslag is wel de grootste kanshebber en dit omdat er harde bewijzen zijn van de inslagkrater nabij het Mexicaanse schiereiland Yucatan die inmiddels is gedateerd van rond het Late Krijt.

4. Nog levende dinosaurussen?

Zoals reeds eerder gezegd rekenen wetenschappers vogels tot de dinosaurussen en dus leven we nog tussen deze wezens. Maar wat als er ook nog grote dinosauriërs rondlopen? Kan dit wel of is dat slechts het verzinsel van sterke fabels? Er zijn namelijk legendes over dinosaurusachtige wezens in sommige onherbergzame delen van de wereld. Bestaat de Lost World werkelijk? Het lijkt haast onmogelijk, maar anderzijds kunnen we al die lokale verhalen toch niet zomaar afschrijven? Zeker niet als blijkt dat het dikwijls om dezelfde soorten gaat die in de legendes terugkomen. 

Op land, op zee en in de lucht

Een wezen dat veelal wordt waargenomen is een waterreptiel genre een pleisiosaurus of elasmosaurus. Je weet wel, zo eentje met een groot lijf en een lange nek. Het bekendste voorbeeld hiervan is het legendarische Monster van Loch Ness, al dan niet gebaseerd op een valse foto. Feit is dat er niet alleen in Schotland zulk een wezen werd gezien. Ook in de VS, Canada en zelfs Argentinië werd een dergelijk reptiel in meren of rivieren gespot. Was dit telkens gezichtsbedrog, fantasie of een grote vis die men verwarde met een zeewezen? Of is er toch nog iets meer dan we tot nog toe weten?

Een ander soort dinosaurus die nog wel eens wordt gezien in afgelegen delen van Afrika is een sauropode of zogenaamde langnek. Vooral in een nog onontgonnen moeras in Congo en Kameroen is er sprake van dit soort wezen. Zo hebben we het al eens gehad over de Mokele Mbembe die samen met nijlpaarden in het water ronddobbert. Ook een soort triceratops werd meermaals door de lokale bevolking gezien toen hij olifanten aanviel. De vraag is of zulke dieren kunnen overleven op dat soort plaatsen. Olifanten moeten immers al heel wat kilo’s gras en andere planten per dag opeten en een langnek zoals de brachiosaurus moet in principe nog veel meer eten. Het lijkt ook onwaarschijnlijk dat zulke machtige wezens verborgen kunnen blijven, maar je weet uiteraard maar nooit.

Ten slotte werden reeds ook vaak vliegende reptielen gezien door mensen. Het gaat dan om de zogenaamde pterosauriërs. Ook zij worden voornamelijk gezien in de Afrikaanse moerassen, maar ze worden ook vaak genoemd door Indianen. Die noemden hem de Dondervogel.

Toen de eerste Europese settlers het huidige Maryland betraden, waarschuwden de Indianen hen voor de Dondervogel. Zij noemden hem zo omdat de beweging van zijn vleugels een donderend geluid voortbracht. Deze settlers waren van Duitse afkomst en zij geloofden eerst niks van de verhalen van de plaatselijke bevolking. Dat zou snel veranderen en de Duitsers noemden deze vreemde vogel ‘Schneller Geist’ ofwel snelle geest. Later verbasterde dit naar Snallygaster en dit wezen joeg meerdere mensen de stuipen op het lijf. Bewoners schilderden zevenpuntige sterren op hun huizen om het beest weg te houden, hetgeen nu nog steeds te zien is wanneer je de regio doorkruist. Er is zelfs een krantenartikel gewijd aan het wezen, maar of het echt een pteranodon is zoals velen nu denken, is niet geweten. Het zou wel de beruchte foto van een groepje soldaten met een neergeschoten pteranodon waarover we in een eerder artikel reeds spraken kunnen verklaren.

Of er nu nog echt reusachtige dinosauriërs het aardoppervlak bewonen, is nogal twijfelachtig. Velen hopen van wel en de hype die Jurassic Park in de jaren 1990 met zich meebracht, zal ongetwijfeld nog meer mensen aan het dromen gezet hebben. Maar los daarvan blijven deze voorhistorische wezens ons telkens verbazen. En mocht u ’s morgens gewekt worden door een fluitende vogel, dan hebt u er alvast eentje gehoord.