Het is vandaag de dag maar weinig bekend, maar dieren konden vroeger naar de rechtbank worden gesleept en veroordeeld tot straffen, onder meer tot de doodstraf. Vandaar dat we in deze nieuwsbrief eventjes stil blijven staan bij dit toch merkwaar­dig fenomeen.

Het verschil tussen dierenprocessen en dierenrechten

Men moet een onderscheid maken tussen dieren­processen en dierenstraffen.

Dierenstraffen

Dierenstraffen wer­den uitgesproken door burgerlijke rechtbanken die de doorstraf kunnen uitspreken voor feiten waarbij een mens omkwam. Het ging dan meest­al om huisdieren, koeien, stieren, varkens, ezels of paarden die van doodslag werden beschul­digd.

Dierenprocessen

Dierenprocessen werden uitgevoerd voor kerkelijke rechtbanken waarbij meestal overge­gaan werd tot exorcisme of excommunicatie of het uitspreken van een vervloeking (‘anathema sit’ = ‘die zij vervloekt’). Het gaat hier vaak om ratten, muizen en insecten die een plaag waren op boomgaarden, wijngaarden en gewassen.

Gearresteerde huisdieren

Huisdieren konden net als andere leden van het huishouden worden gearresteerd, opgesloten, ver­oordeeld en geëxecuteerd.

Insecten en knaagdieren

Insecten en knaagdieren kon men niet arresteren of opsluiten. Daarom was het nodig de bovennatuur­lijke functies te gebruiken die de Kerk kon bieden.

De enige doenbare methode om de ravages die deze dieren aanbrachten te doen stoppen was – dacht men - een bezwering en vervloeking door een pries­ter. Het was gebruikelijk enkele van deze dieren voor de kerkelijke rechtbank te brengen en ze plechtig te doden, terwijl hun vervloeking werd voorgelezen.

Vanaf de 13de eeuw

Dierenprocessen zijn aantoonbaar in de 13de eeuw in Frankrijk, tegen het einde van de 14de eeuw in Sardinië, in de 15de eeuw voor de eerste maal in Vlaanderen, en sinds de tweede helft van de 16de eeuw in de Nederlanden, Duitsland, Italië en Zwe­den.

De overgrote meerderheid van de gevallen be­trof Frankrijk, in Duitsland zijn er een drietal geval­len bekend, in Vlaanderen en de Nederlanden vijf en in Engeland slechts twee.

Mollen

De eerste excommunicatie van dieren zou op mollen geweest zijn, in 825 in de Aostavallei. De laatste veroordeling in terechtstelling zou in Délémont (Zwitserland) hebben plaatsgehad in 1902.

Anderzijds is het tot vandaag nog zo dat een hond die een kind heeft aangevallen een spuitje krijgt. Een zachtere vorm van terechtstelling dus, zonder enig proces.

Uit: Nieuwsbrief 1 (2009) van de vzw De Vrienden van het Schoolmuseum (De Wereld van Kina) (zie: https://dewereldvankina.stad.gent/vzw).

Tekening: Mario De Timmerman

Literatuur:

Evans, E. (1906) The Criminal Prosecution and Capital Punishment of Animals. 348 pp. William Heinemann, London.

Anoniem (1939): Handwörterbücher des deut­schen Aberglaubens. 10 banden. Mult pp. Bd 8: Tierprozess. Walter De Gruyter & Cie, Berlin/Leipzig.

De Cleene, M. & J.-P. De Keersmaeker (2015): Compendium van dieren als dragers van cultuur. Dierenprocessen. pp. 59-67.