Kantelpunt

Gelukkig volgde vanaf vorige eeuw een kantelpunt in het denken van sommigen. Het werd duidelijk dat het zo niet verder kan en dat we bepaalde soorten moeten beschermen tegen uitsterven of terug in de natuur moeten uitzetten omdat ze een cruciale rol spelen in het welzijn van de natuur.

Eén van die soorten is de gier. Gieren worden vaak aanzien als vieze dieren, vogels die azen op het ongeluk van anderen. Je kan dat zo zien, maar toch zijn gieren veel meer dan dat. Het zijn namelijk zeer belangrijke schakels die je niet kan of mag wegdenken. Het tij begint voor deze vogels nu toch ook wel te keren. En dat is geen minuut te vroeg.

Koning der aaseters

Wie gieren zegt, denkt wellicht spontaan aan de beelden die je vaak in documentaires ziet: een prooidier dat werd geveld door één of meerdere roofdieren en de gieren die dan al snel komen aanvliegen om hun deel van de buit letterlijk mee te pikken.

Gieren leven van aas en de beelden die je dan op televisie ziet, zijn niet zo fraai. Maar tegelijk moet je wel beseffen dat hetgeen de gieren daar doen hetzelfde is als een schoonmaakploeg, met name alles opruimen zodat er geen bacteriën verspreidt geraken. Zo worden heel wat ziektes voorkomen die voor andere dieren, en in sommige gebieden ook voor de mens, wel eens heel naar zouden kunnen zijn. En gezondheid gaat toch voor alles, niet?

Maar hoe komt het dat gieren zulk soms rottend vlees naar binnen krijgen? Wel, dat heeft in feite te maken met hun maagsappen. Die behoren tot de sterkste zuren ter wereld. Daardoor worden bacteriën en virussen uitgeschakeld en kunnen de gieren zich te goed doen aan rottende karkassen.

Ook op andere plekken van hun lichaam zijn ze hierop afgespeeld. Hun kop is bijvoorbeeld praktisch kaal hetgeen het voor de gieren er makkelijker op maakt om hem schoon te vegen nadat ze hem diep in een karkas hebben gestoken. De ontlasting van een gier bevat ook een bijtend urinezuur dat de bacteriën doodt. Zo krijgen ze ook langs die weg bescherming wanneer ze over een kadaver lopen.

Gieren zweven altijd door de lucht omdat ze zo gebruik maken van de thermiek. En waarom gaan ze niet aan de haal met een stuk vlees in plaats van daar allemaal samen te zitten? Wel, dat komt omdat ze ondanks hun imposant voorkomen maar erg zwakke poten en klauwen hebben. Daardoor moeten ze wel op de grond blijven om te kunnen eten. 

Soorten

Wanneer we naar gieren op tv kijken, zijn we dikwijls geneigd om simpelweg over ‘de gier’ te spreken. Maar uiteraard zijn er hier verscheidene soorten van. Er wordt vooral ook gekeken naar de plek waar ze leven om een belangrijk onderscheid te maken.

Gieren van de Oude Wereld

Met gieren van de Oude Wereld worden de soorten bedoeld die leven in Azië, Afrika en het zuiden van Europa. Je ziet enkele voorbeelden op de afbeelding hierboven. Zij worden wetenschappelijk voornamelijk tot de havikachtigen gerekend. Uitzonderingen hierop zijn de lammergier, de aasgier en de palmgier. Die laatste kan je bewonderen in Pakawi Park, de vroegere Olmense Zoo. Deze gier verorbert naast vissen ook, zoals zijn naam doet vermoeden, palmnoten. Toch wel opvallend voor een roofvogel.

Gieren van de Nieuwe Wereld

Gieren van de Nieuwe Wereld komen voornamelijk voor in de beide Amerikaanse continenten. Een greep ervan zie je op de afbeelding hierboven. De bekendste is wellicht de Andescondor. Zeg maar gerust dat dit een majestueuze vogel is met een spanwijdte van 2,70 m tot 3,20 m en een gewicht van 8 tot 15 kg.

Wat typerend is voor deze familie gieren is dat ze geen neustussenschot hebben. Met andere woorden: je kan zijdelings dwars door hun neusgaten kijken. Hierdoor kunnen sommige soorten veel beter ruiken en gebruiken zij hun reukorgaan in plaats van hun zicht, wat toch opmerkelijk is voor een roofvogel. Nadeel voor deze soorten is dat ze geen scherpe snavel hebben. Daardoor kunnen ze geen vlees verscheuren en moeten ze hiervoor wachten totdat hun grotere neven zoals de condor en de koningsgier arriveren.   

Gevaren

Het lijkt er soms wel op dat gieren echt triomferen en geen last hebben van de veranderingen en ingrepen die de mens reeds eeuwenlang doorvoert. Maar dat is slechts schijn. Gieren hebben wel degelijk ook weet van bepaalde menselijke handelingen.

De monniksgier krijgt bijvoorbeeld te maken met vergiftigde kadavers die door boeren worden gelegd in hun strijd tegen roofdieren. Wolven, lynxen en anderen gaan wel eens graag langs bij een boer om er een schaap of geit te roven. Boerderijdieren zijn immers een pak makkelijker te vangen dan een wild dier zoals een hert of berggeit. Uiteraard worden de boeren dit beu en zij vinden er dikwijls niks anders op dan een karkas te vergiftigen om zo de roofdieren uit te roeien. Een zeer wrede manier en ongewild treft deze methode ook de gieren die natuurlijk azen op een lekker karkas. Zij weten ook niet dat het een valstrik betreft en storten zich vol overgave op de makkelijke prooi waarna ze het gif binnenkrijgen. Zo zijn meestal de gieren het slachtoffer.

Naast de hierboven genoemde valstrik is ook habitatverlies mee de oorzaak van het bijna uitsterven van de monniksgier in Europa. Daardoor is zijn status ‘gevoelig’ op de rode lijst van de IUCN waarop alle dieren staan wiens aantallen met zienderogen vermindert. Als we hier als mensen niks aan doen, dan zullen deze dieren er over x aantal jaar spijtig genoeg niet meer zijn.

Voortplantingsprogramma’s

Gelukkig hebben sommige mensen door dat het vijf voor twaalf is om de monniksgier en andere van zijn soortgenoten te helpen voordat ze volledig verdwijnen. Zo wordt er voor de Andescondor vanuit een wildpark in Frankrijk een voortplantingsprogramma beheerd. Hetzelfde werk wordt gedaan voor diens neef de Californische condor in de San Diego Zoo. Voor die vogel was het groot alarm toen in 1987 de nog zes wilde exemplaren werden gevangen en er nog slechts 27 dieren overschoten in gevangenschap. Daarmee werd er gekweekt en waren er in 2003 terug 223 exemplaren. Bij de voorlopig laatste telling in 2017 werden er 446 Californische condors in het wild geteld.

Voor de monniksgier is het de Zoo van Planckendael die de stamboekhouder én coördinator van het voortplantingsprogramma is. Dat wil zeggen dat ze daar het kweekproces van monniksgieren in dierentuinen over gans Europa beheren.

In Planckendael zelf staat er voor de ingang een grote volière waar gieren op date kunnen. Daar kunnen beide geslachten op zoek gaan naar hun perfecte partner. Wanneer ze mekaar hebben gevonden, verhuizen de gieren naar een plek achteraan de dierentuin waar ze in alle stilte een nest kunnen bouwen. Om de rust niet te verstoren, komt er zo weinig mogelijk een verzorger langs.

Bij een succesvol broedsel worden de jongen opgevoed door de ouders en daarna verdeeld over andere dierentuinen in Europa. Wanneer er meer dan acht kleintjes zijn wordt beslist om vanaf nummer negen het dier terug in het wild los te laten zodra het jong zo’n drie maanden oud is. Dat is een belangrijke leeftijd omdat de gier dan nog jong genoeg is om zich snel aan te passen aan een nieuwe omgeving. Omdat hij dan nog niet kan vliegen, krijgt de jonge gier wel nog voedsel van de verzorgers. Wanneer de gier oud genoeg is, slaat hij zijn vleugels uit en trekt de wijde wereld in. Op die manier worden de twee doelen bereikt: enerzijds wordt een bepaald aantal gieren terug in het wild uitgezet om zo zich te herintroduceren, anderzijds blijft er een gezonde hoeveelheid over in dierentuinen om mee te kweken en zo in te grijpen indien er in het wild iets misgaat. Zo kan men snel naar deze populatie gaan om alles weer op te starten, want dat gieren nodig zijn in de natuur is wel duidelijk.