Het mysterie van Sinterklaas

Op 6 december vieren we in onze streken steevast Sinterklaas. De goedheilig man komt dan ’s avonds langs met zijn knecht Zwarte Piet en zijn witte schimmel om cadeautjes door de schoorsteen te gooien voor de kinderen. Een heuglijke dag voor de allerkleinsten onder ons. Maar welke figuur schuilt er achter pakjesavond? Wie was de feitelijke Sint-Nicolaas en welke zaken zijn er allemaal rond verzonnen? Een kijkje achter het mysterie van Sinterklaas.

Oorsprong

De Sint komt elk jaar vanuit Spanje naar onze contreien, brengt daar een tijdje door en reist dan terug naar het zuiden. Maar de echte Sint-Nicolaas kwam niet van het Iberisch schiereiland. Hij kwam uit Demre, dat is een streek in Turkije. Hij werd daar geboren in het jaar 270. Op latere leeftijd werd hij bisschop van Myra. Hij was het kind van welgestelde en goedgelovige ouders. Al van bij het begin zag men dat er iets speciaals was aan de kleine Nicolaas.

Zo gaat de legende dat hij als pasgeboren baby al rechtop kon staan in zijn badje en zijn hand naar de hemel uitstak, als teken van dankbaarheid naar God. Nicolaas leek dus al van meet af aan in de wieg gelegd om een religieuze carrière tegemoet te gaan.

En zo geschiedde ook. Op zijn 19^de werd hij gewijd tot bisschop. Ook hier gaat er een straf verhaal aan vooraf. Op de vooravond van zijn wijding zou Nicolaas namelijk een Bijbel gekregen hebben van niemand minder dan Jezus zelf die tot hem verscheen. Tijdens de bekleding van zijn ambt was Nicolaas razend populair bij de bevolking. Hij hielp waar nodig en redde heel wat mensen van de strop. Hij stierf uiteindelijk op 6 december 342. Maar ook na zijn dood zou hij nog een helpende hand hebben geboden waar hij kon. Zo zou hij tijdens hongersnoden talloze schepen gered hebben van een ramp die hen tot zinken zou brengen. Zelfs in die periode werd hij al aanbeden door de bevolking.

Legendes

Bij ons staat de Sint vooral bekend als de man die alle kinderen blij maakt met het brengen van pakjes en lekkernijen. Maar waar komt de term pakjesavond nu eigenlijk vandaan? Wel, zoals sommigen allicht reeds gehoord hebben, was Nicolaas tijdens zijn leven effectief de man die armen een handje toestak.

Hij gooide dan wat munten door een open raam naar binnen, meestal ingepakt in een oude sok. Vandaar de traditie in Angelsaksische landen om met Kerstmis een sok aan de open haardschouw te hangen, waar de kerstman (afgeleid van Sinterklaas) dan een pakje in steekt. De echte munten uit die tijd zijn bij ons trouwens vervangen door chocolademunten. En daar zijn kinderen zeker even blij mee. Omdat hij niet als de gever wilde gezien worden, deed Nicolaas vooral ’s avonds zijn ronde. Vandaar dat in onze tijd gewag wordt gemaakt van pakjesavond.  

Maar waarom moeten de pakjes nu via de schouw worden binnengebracht? Wel, één legende gaat dat Nicolaas op een dag weet kreeg van drie arme zussen uit zijn bisdom die graag wilden huwen, maar geen bruidsschat hadden. De Sint vond er dan maar niks beter op om op een avond het dak van hun huis op te klimmen en door de schouw munten en goudstukken te laten vallen. Daar komt overigens de uitdrukking ‘goedheilig’ van, volgens sommigen een verbastering van goed huwelijk. Inderdaad verwijzend naar de drie zussen die nu wel konden trouwen.

Er is ook een verklaring voor het strooien van allerlei koekjes en snoep. Volgens sommigen wijst dit naar vroegere tijden toen de boeren zaad strooiden om hun akkers te bezaaien. Het moest met andere woorden verwijzen naar vruchtbaarheid. En de chocolade letters komen van een vroeger middeleeuws gebruik. Toen gaf men kinderen die leerden schrijven vaak een eetbare letter cadeau wanneer ze die onder de knie hadden. Het zetten van een schoen bij de schoorsteen zou dan weer naar een ander vroeger ritueel wijzen. Toen zette men dikwijls een schoen in de kerk met daarin iets zoals een wortel als offer voor de goden.

Feiten

Als Sinterklaas oorspronkelijk uit Turkije komt, waarom zingen we dan met z’n allen dat hij uit Spanje afkomstig is? Daarvoor moeten we naar een feit uit de middeleeuwen waarbij grafroof een hoofdrol speelt.

Het was namelijk zo dat men in West-Europa het maar niks vond dat zo’n heilige als Sint-Nicolaas in Turkije begraven lag. En dus besloot men tot drastische actie over te gaan. In 1087 reisden kooplui uit Bari naar Myra om er goederen te verhandelen. Althans, zo luidde het officieel. Want in feite waren deze mannen erop uit om Sint-Nicolaas zijn gebeente uit zijn graf te gaan halen en mee te nemen naar hun thuisstad. Dat lukte hen, maar nu moesten ze nog langs de wachters in de haven zien te geraken. Dat deden ze op een heel originele wijze: ze bedekten de stoffelijke resten met een laag varkensvlees. En daar waren de moslims niet happig naar om het aan te raken. Zodoende lieten ze de kooplui passeren zonder het vlees op te heffen en te controleren wat er daar onder lag. Zo verhuisde het gebeente van de Sint van Myra naar Bari.

Op dat moment behoorde Bari nog niet tot Italië. Dat land kwam pas veel later tot stand. Nee, Bari was op dat moment in Spaanse handen. Vandaar de reden dat men tot op vandaag zegt dat de Sint uit Spanje komt. Over de oorspronkelijke laatste rustplaats van Sint-Nicolaas was tot voor kort niet veel geweten. Nu beweren onderzoekers dat ze het mogelijke graf van de Sint in Myra hebben gevonden. Verdere tests moeten hierover uitsluitsel brengen.

Net als iedere bisschop beschikte ook Nicolaas over zijn eigen staf. Die heeft hij nog steeds bij de hand. Deze staf staat symbool voor zijn bisschoppelijke macht en de pastorale zorg die hij tijdens zijn leven ten uitvoer bracht. Het is dus niet zomaar iets dat hij met zich draagt, maar heeft wel degelijk een betekenis.

Leuke weetjes

Zoals jullie wel reeds gezien zullen hebben, is er hier met nog geen woord gerept over Zwarte Piet, de stoomboot en andere zaken die we met Sinterklaas in verband brengen. Die werden namelijk pas veel later aan het verhaal toegevoegd door een Nederlandse leerkracht genaamd Jan Schenkman in 1850.

Over de hele heisa rond Zwarte Piet die er de laatste jaren is geweest: in de officiële verklaring is het dus zo dat Piet eerst wit zag en zwart werd door de roet in de schoorsteen. In het echte leven woonde Nicolaas in een bisschoppelijk paleis. Daar beschikte hij over heel wat lakeien, knechten die op een paleis werken. Vandaar wellicht het toegevoegde deeltje over een knecht. Zwarte Piet is trouwens steevast gekleed in de traditionele klederdracht van een lakei uit de 16^de eeuw. Hij werd pas echt populair sinds WO II.

Bij ons heet het paard van Sinterklaas Slecht Weer Vandaag en in Nederland Amerigo.

En dan nog dit: dat snoep, koekjes en ander lekkers de echte munten heeft vervangen, is ook niet toevallig. In de middeleeuwen en daarna waren de meeste lekkernijen afkomstig uit Spanje. Dit alles doet niks af aan de jaarlijkse terugkomst van Sint en Piet naar onze contreien. Het is telkens een heuglijk weerzien voor alle kindjes met de grootste kindervriend ter wereld.