Historie van Nederland

[majke]

Van Westkapelle rijd ik via de weg bovenop de zeedijk naar het een paar kilometer verderop gelegen stadje Domburg. Met enige fantasie kunnen we dit de oudste plaats op Walcheren noemen, want hier lag kort na het begin van onze jaartelling al een Romeinse handelsnederzetting. In 1647 kwamen na een zware storm de resten van een aan de godin Nehalennia gewijde tempel vanonder het duinzand tevoorschijn. Waarschijnlijk is die tempel aan het eind van de derde eeuw, toen hevige overstromingen het deltagebied teisterden, door de zee verzwolgen. Ook werden er stenen altaren gevonden, die destijds door kooplieden aan de godin opgedragen werden uit dankbaarheid voor een behouden overtocht.
*
Hoe deze Romeinse nederzetting heette is helaas niet bewaard gebleven. De naam Domburg is in elk geval veel later ontstaan, vermoedelijk pas in de negende eeuw toen hier, net als op veel andere plaatsen langs de Noordzeekust, een burcht werd gebouwd om zich te kunnen verdedigen tegen de regelmatig binnenvallende Vikingen. De naam van deze burcht, Duinburg, werd later verbasterd tot Domburg. In 1223 verleende graaf Floris IV van Holland aan Domburg stadsrechten, hetgeen het belang van de plaats in de regio onderstreept.
*
Lange tijd vormden visserij en handel Domburg's belangrijkste middelen van bestaan, maar al in de zeventiende eeuw begon het stadje ook in trek te raken als badplaats. Het waren toen voornamelijk dagjesmensen uit Middelburg die werden aangetrokken door zee, strand en duinen. In 1834 begon het toerisme pas echt goed op gang te komen en werd het eerste badpaviljoen gebouwd.
*
In 1885 vestigde Dr. Johann Georg Mezger zich in Domburg, een arts die naam maakte omdat hij als een van de eersten gebruik maakte van fysiotherapie als behandelingstechniek. Onder zijn clientèle bevonden zich nogal wat personen van koninklijke en adellijke bloede en velen van hen bezochten 'de dokter met de gouden duimen' zoals zijn bijnaam luidde in Domburg, om daar een behandeling te combineren met een aangenaam verblijf in de frisse en gezonde zeelucht. Dr. Mezger bracht een stroom beroemde gasten op gang die Domburg tot een ontmoetingsplaats voor de groten van Europa maakten.
*
Onder hen koning Gustaaf V van Zweden, tsarina Maria Feodorovna van Rusland, koningin Elisabeth van Roemenië en keizerin Sissi van Oostenrijk. In hun kielzog volgden kunstenaars die, aangetrokken door het inspirerende kunstklimaat dat door deze kunstminnende en vermogende gasten geschapen werd, in Domburg woonden en werkten. Daarbij waren beroemde namen als Piet Mondriaan, Jan en Charley Toorop en Ferdinand Hart Nibbrig..
*
.
Villa Carmen Sylvawaar koningin Elisabethvan Roemenie
woonde als ze in Domburg verbleef .
***
Het middelpunt van het sociale en culturele leven was het in 1889 gebouwde Badpaviljoen. Het had een ruime concertzaal, een biljartzaal, leeskamer, een speciale damessalon en veranda's aan land- en zeezijde. Hier werden concerten, exposities, bals en voordrachten georganiseerd. Het karakteristieke gebouw met zijn voorname uitstraling verkeerde jarenlang in een zeer slechte staat, maar wordt nu gelukkig grondig gerestaureerd.
*
.
Het karateristieke Badpavelioen van Domburg uit 1889.
tijdens de restauratie mei 2005.
**
Ik verlaat Domburg in noordelijke richting en langs de weg naar Oostkapelle passeer ik het kasteel 'Westhove', prachtig gelegen in een park net buiten het stadje. Het is ergens in de 13e eeuw gebouwd en werd recentelijk volledig gerestaureerd. Het herbergt nu een hostel van de StayOK keten, die eenvoudige maar goede accommodatie biedt voor een redelijke prijs. In een van de bijgebouwen is tegenwoordig het Zeeuws Biologisch Museum gevestigd.
*
.
Het 13e- eeuwse kasteel Westhove net buiten Domburg.
**
Via Oostkapelle rij ik naar Vrouwenpolder op de noordpunt van het eiland. Hier begint de Veerse Dam, die sinds 1961 het Veerse Gat afsluit en Walcheren met Noord-Beveland verbindt. Aan de zeezijde heeft zich in de loop van de jaren een mooi breed strand gevormd, maar vanaf de verkeersweg die over de dam loopt wordt dat aan het oog onttrokken door een met helmgras begroeid talud als een soort van kunstmatig duin, zodat het lijkt op een voortzetting van de bestaande kustlijn. Je hebt dan ook niet echt het idee dat je naar een ander eiland rijdt.
*
.
De Veerse dam gezien in de richting van Noord Beveland
links de Noordzee en rechts het Veerse meer.
***
http://islas.ruudbijlsma.nl/.

[majke]

Vanaf hier is het maar vijf kilometer langs het Veerse Meer naar Veere, een van de hoogtepunten van Walcheren. Het is een stadje waar een nog zichtbaar groots verleden, hedendaagse gezelligheid en de nabijheid van het altijd boeiende water op een aangename manier hand in hand gaan. Natuurlijk is er met de afsluiting van het Veerse Gat in 1961 veel verloren gegaan. De band met de zee, de zoute zeelucht die je kon opsnuiven aan de haven, de belofte van onbekende verten achter de horizon als je het Gat uit was, de drukte rond de vissersvloot in de haven, het is allemaal verleden tijd geworden.
**
.
De haven van Veere
ligt tegenwoordig vol plezierjachten.
***
Ervoor in de plaats kwam de watersport. Vandaag de dag ligt de haven van Veere vol met plezierboten en dure jachten, opvallend vaak met een Duitse vlag op de achtersteven. Net als vroeger, toen de VOC-schepen terugkeerden uit het verre Oosten en hier voor anker gingen om hun meegebrachte rijkdommen te lossen, zorgt ook nu het water weer voor bedrijvigheid en welvaart in de stad. De haven ligt dus er dus zeker niet "voor joker"!
**
Mijn wandeling door Veere begint op de Kaai langs de haven, waar de voorname gevels van de monumentale huizen getuigen van het rijke verleden van de stad. De meest opvallende zijn de twee naast elkaar gelegen 'Schotse Huizen', die rond 1540 werden gebouwd in opdracht van de Schotse koopman Joos Oliviers. In die tijd onderhield Veere levendige handelscontacten met Schotland en had zelfs het stapelrecht voor alle Schotse goederen, vooral wol. Dat hield in dat deze goederen alleen via Veere ingevoerd mochten worden. De huizen, genaamd 'Het Lammetje' op nr. 26 en 'De Struys' op nr. 27 waren geruime tijd in gebruik als een soort van thuishaven voor de in Nederland verblijvende Schotse zeelui en kooplieden. Er is nu een museum in gevestigd.
**
Aan het eind van de Kaai, aan de haveningang, staat de Campveerse toren, gebouwd rond 1500. De naam verwijst naar de veerdienst naar Campen op Noord-Beveland, het tegenwoordige Kamperland. De toren was oorspronkelijk een onderdeel van de verdedigingsgordel rond de stad, maar werd ook gebruikt als stadsherberg waar hoge gasten werden ontvangen, onder wie Willem van Oranje in 1575. Vandaag de dag is het een van de oudste nog bestaande herbergen in Nederland ("Een toren met een restaurant...").
**
.
De Schotse Huizen aan de Kaai te Veere.
***
Direct achter de Kaai ligt de Markt met zijn gezellige terrassen waar het, zeker op een mooie dag als vandaag, goed toeven is. Nippend aan een drankje kun je hier genieten van het uitzicht op het werkelijk schitterende Stadhuis, een van de architectonische hoogtepunten van het stadje. Het werd tussen 1474 en 1477 gebouwd onder leiding van de Vlaamse bouwmeester Evert Spoorwater. De elegante toren, in renaissancestijl en bekroond met een zeilschip als windwijzer, dateert uit 1591.
**
.
De Campveerse toren aan de haven ingang.
***
Vanaf de Markt loop je via de Kerkstraat naar een mooi groen hofje waar een standbeeld staat van de dichter Adriaen Valerius. Hij leefde van 1575 tot 1625 en was in Veere onder andere werkzaam als notaris. Hij schreef een aantal gedichten over de opstand tegen de Spanjaarden die kort na zijn dood, voorzien van muziek die veelal afkomstig was van toentertijd bekende melodieën, in een liederenbundel verzameld werden. Dit boek, "De Neder-landtsche Gedenck-clanck" genaamd, maakt nu deel uit van het nationaal erfgoed.
***
.
De herberg aan de achterkant
van de Campveerse toren.
***
Zo elegant als de toren van het Stadhuis is, zo plomp is die van de Grote Kerk. Het oudste gedeelte van het kerkgebouw dateert al uit 1332 en in de daarop volgende eeuwen werd de kerk diverse malen uitgebreid. De huidige vorm en omvang werd omstreeks 1521 bereikt. Dat de toren zo'n plompe indruk maakt komt omdat hij nooit werd afgebouwd. Volgens de oorspronkelijke plannen had hij ruim 100 meter hoog moeten worden, maar zoals wel vaker gebeurt raakte het geld op en bleef de bouw op 52 meter steken. De toren kan beklommen worden en het uitzicht over de stad en een deel van Walcheren is zeker de moeite waard.
.
De Markt met het voormalige Stadhuis
op de achtergrond.
*******************
http://islas.ruudbijlsma.nl/

[majke]

Van de kerk is alleen het oudste gedeelte, dat de 'Kleine Kerk' genoemd wordt, nog daadwerkelijk als kerkruimte in gebruik. De Grote Kerk is in de loop der eeuwen voor allerlei doeleinden gebruikt, onder andere als pakhuis, als militair hospitaal en als kazerne. In 1975 heeft het gebouw een culturele bestemming gekregen en worden er hier voorstellingen en exposities georganiseerd. Interessant is verder nog de terzijde van de kerk gelegen cisterne uit 1543, gevolg van een belofte die al in 1502 door de Heer van Veere was gedaan aan de Schotse kooplieden in de stad, om voor hun gerief een waterput te bouwen. Deze put wordt gevoed met het regenwater dat op het dak van de Grote Kerk valt en dat via buizen en een systeem van gemetselde filters in de vergaarbak terecht komt.
**
.
Het standbeeld van de dichter Adriaen Valerius.
***
.
De onvoltooide toeren van de Grote Kerk.
**
Veere is een aangename plaats om te verblijven en het kost me dan ook wat moeite om er afscheid van te nemen. Maar er zijn meer plaatsen op Walcheren die een bezoek meer dan waard zijn en een daarvan is mijn volgende bestemming, Middelburg. Met ongeveer 46.500 inwoners is het niet alleen de grootste stad op het eiland, het is tevens de hoofdstad van de hele provincie Zeeland. Dat is goed te merken; het is er veel drukker dan in Veere en het kost de nodige moeite een parkeerplaats voor mijn auto te vinden.
*
Ook Middelburg is een stad met een rijk verleden. De naam verwijst naar een ringwalburg, die hier al halverwege de negende eeuw gebouwd werd ter verdediging tegen de in die tijd regelmatig voorkomende invallen van de Vikingen. In 1123 stichten Norbertijner monniken uit Vlaanderen een klooster binnen de burg, dat later zou uitgroeien tot een abdij. Middelburg kreeg in 1217 als eerste stad in Zeeland stadsrechten. De stad had toen via het Sloe nog een verbinding met de open zee en ontwikkelde zich tot een welvarende havenplaats.
*
.
De Schotse cisterne naast de Grote Kerk.
****
Aan het begin van de Tachtigjarige Oorlog koos Middelburg aanvankelijk de kant van de Spanjaarden, maar in 1574 moest de stad zich, na een lang beleg, overgeven aan de opstandelingen onder Willem van Oranje. Hierna brak voor Middelburg de Gouden Eeuw aan. De stad werd, na Amsterdam, het belangrijkste steunpunt van de VOC die er ook kantoor hield. Schepen uit alle delen van de wereld deden de haven aan. Uit deze periode dateren veel van de monumenten in de stad. Maar tegen het eind van de zeventiende eeuw had Amsterdam Middelburg overvleugeld. Het Sloe verzandde waardoor de haven niet meer bereikbaar was voor grote schepen. Het luidde een periode van neergang in, waaraan pas in 1872 een einde kwam toen de spoorverbinding naar Bergen op Zoom en het Kanaal door Walcheren gereedkwamen.
***
De skyline van de stad wordt gedomineerd door de 'Lange Jan', de elegante, 90 meter hoge toren die deel uitmaakt van het abdijcomplex. De toren werd gebouwd in de vijftiende eeuw maar werd enkele malen door brand verwoest, o.a. in 1568, in 1712 en voor het laatst in 1940. Tijdens de Duitse inval van mei van dat jaar kwam Middelburg in de vuurlinie te liggen en werd het stadscentrum door artillerievuur grotendeels verwoest.
*
.
De toren Lange Jan hier gezien vanafhet Damplein
domineert de skyline van Middelburg.
***
Het abdijcomplex is het oudste gedeelte van de stad, al is er van de oorspronkelijke gebouwen uit de twaalfde eeuw nog nauwelijks iets over. Na een verwoestende brand in 1492 werd het hele complex herbouwd en vervolgens uitgebreid, tot het een kwart van de hele burg besloeg. De abdij had grote invloed op het geestelijk en wereldlijk leven in de stad. Zij was grootgrondbezitter en had grote belangen bij de waterbeheersing op het eiland. De graaf logeerde hier tijdens zijn bezoeken aan het eiland en vergaderde met de edelen, de geestelijkheid en vertegenwoordigers van de steden. De abt vertegenwoordigde formeel de geestelijkheid in het gewestelijk bestuur van Zeeland.
*
.
Een van de toegangspoorten tot het abdijcomplex.
**
Maar toen in 1574 Middelburg zich tenslotte aansloot bij de opstand tegen Spanje werden de kloosterlingen gedwongen te vertrekken uit de abdij. In het complex werden toen het gewestelijk bestuur, de Zeeuwse Munt en een kanonnengieterij gehuisvest. De abdijkerken werden vanaf toen nog uitsluitend gebruikt voor de protestantse eredienst. Na de verwoesting tijdens de Tweede Wereldoorlog is het complex herbouwd en in 1960 weer in gebruik genomen. Tegenwoordig zijn er, behalve het provinciaal bestuur, ook het Zeeuws Museum en een restaurant gehuisvest.
******
http://islas.ruudbijlsma.nl/

[majke]

.
Het Zeeuwse Provinciehuis aan de binnenplaats van de Abdij
****
Aan de Markt vinden we het schitterende laatgotische Stadhuis, gebouwd tussen 1452 en 1460 onder leiding van de Vlaamse bouwmeester Andries Keldermans. Het ontwerp is gebaseerd op het Stadhuis van Brussel, maar dan op kleinere schaal. De toren werd gebouwd tussen 1507 en 1513 en in de 17e en 18e eeuw werd het verder uitgebreid en verfraaid. Ook het Stadhuis werd tijdens het Duitse artilleriebombardement van 17 mei 1940 zwaar beschadigd maar is daarna prachtig gerestaureerd. Sinds de bouw van een nieuw Stadskantoor buiten het centrum van de stad fungeert het niet meer als stadhuis. Er is nu de Roosevelt Academy, een dependance van de Universiteit van Utrecht, in gevestigd.
*
.
Het vroegere Laatgotische Stadhuis uit 1458 aan de Markt.
*****
In het attractiepark 'Miniatuur Walcheren', dat ook in het centrum van de stad te vinden is, heeft men in een fraaie tuin het hele eiland Walcheren op een schaal 1:20 nagebouwd. Het valt me wat tegen, want het blijkt niet een exacte replica van het eiland te zijn. Alleen van de belangrijkste gebouwen in de steden en dorpen zijn schaalmodellen aanwezig. Ik had me verheugd op een schaal 1:20 model van 'Miniatuur Walcheren', met daarin modelletjes op een schaal 1:400, o.a. ook weer van 'Miniatuur Walcheren' enzovoorts. Dat zit er helaas niet in!
*
.
De Lange Jan in schaal 1:20 in Miniatuur Walcheren.
**
Je raakt niet snel uitgekeken in deze stad, die met ruim 1200 monumenten op de vijfde plaats staat van alle steden in Nederland qua aantal geregistreerde monumenten. Doordat vrijwel het gehele historische centrum na de verwoestingen van de oorlog moest worden herbouwd ziet het er nu allemaal bijzonder gaaf en compleet uit. Kortom, Middelburg is een stad die veel meer verdient dan een bezoekje van een paar uurtjes om de sfeer op te snuiven.
*
.
Prachtige Monumentale panden in de Nieuwstraat.
**
Maar ik moet verder, want voor vandaag staat ook Vlissingen nog op het programma en de middag is al flink gevorderd. Gelukkig ligt de tweede stad van het eiland -met ruim 45.000 inwoners net even kleiner dan Middelburg- op nauwelijks een kwartier met de auto. Dat is een voordeel van Walcheren: de afstanden zijn veel kleiner dan bijvoorbeeld op Zuid-Beveland, zodat je hier niet zoveel tijd kwijt bent met reizen.
**
http://islas.ruudbijlsma.nl/

[majke]

Vlissingen is anders dan Middelburg. Het is een echte maritieme stad, met zijn havens en zijn boulevards. Als je hier een tijdje rondgelopen hebt kun je het zout op je lippen proeven. De geschiedenis van Vlissingen is altijd nauw met de zee verbonden geweest. Al in de zevende eeuw is er hier al sprake van een klein vissersdorpje met de naam Vlissingen. Een naam trouwens waarvan de herkomst onduidelijk is. Er zijn verschillende theorieën over, de een nog meer vergezocht dan de ander.
**
De naam Vlissingen
***
De meeste theorieën over de herkomst van de naam Vlissingen gaan uit van een verband met het woord fles. Een daarvan verhaalt van de missionaris Willibrordus, die hier in de zevende eeuw aan land kwam en de lokale bewoners te drinken gaf uit een wonderbaarlijke fles die nooit leeg raakte. Zeker is dat er in het wapen van de stad een fles staat. Zeker is ook dat Vlissingen op zijn beurt zijn naam schonk aan een klein dorpje vlakbij de Hollandse nederzetting Nieuw Amsterdam, het latere New York. Die naam werd later verbasterd tot Flushing, tegenwoordig een deel van de New Yorkse wijk Queens. Vooral bekend van het tennispark Flushing Meadows dat hier ligt en waar elk jaar de US Open wordt gespeeld.
**
.
Het standbeeld Van Michiel de Ruyter aan de Haven van Vlissingen.
***
Het beeld van de beroemde admiraal staat aan de Koopmanshaven, tegenwoordig de uitvalsbasis voor Scheldeloodsboten. Hier stappen de Nederlandse en Belgische loodsen op om naar de binnenkomende schepen te worden gebracht die ze veilig over de verraderlijke Westerschelde naar Antwerpen moeten begeleiden. De loodsen die in de Belgische haven aan boord van de uitgaande schepen zijn gestapt komen hier weer aan land.
*
.
De oude koopmans Haven met loodsboten.
*
De scheepsbewegingen en de beloodsing op de rede van Vlissingen, vlak voor de boulevards, vormen een schouwspel dat nooit verveelt. Je zit er als het ware met je neus bovenop. De maritieme sfeer van de stad wordt benadrukt door de bedrijvigheid van de havens, de scheepsbedrijven en de jachten in de middeleeuwse Vissershaven, de Zeevaartschool -die natuurlijk de naam 'De Ruyter' draagt, het Arsenaal en het Zeeuws Maritiem muZEEum.
*
.
Een uitvarende schip verdwijnt juist om de hoek
van de Buolevard de Ryter.
**
Vlissingen is een moderne stad met een historische kern. Ondanks het feit dat de stad door de eeuwen heen vanwege zijn strategische ligging vele malen het doelwit was bij gewapende conflicten, waarbij vaak zware vernielingen werden aangericht, bezit het toch zo'n 300 geregistreerde monumenten; lang niet zoveel als Middelburg natuurlijk, maar genoeg voor een plaatsje in de top-50 van Nederlandse monumentensteden.
*
Maar niet alles is herbouwd of gerestaureerd. Na afloop van de Tweede Wereldoorlog, waarin Vlissingen vaker het doelwit van bombardementen en beschietingen was dan welke andere Nederlandse stad dan ook, zijn er met name aan de westkant oude, zwaar beschadigde woonwijken afgebroken en vervangen door nieuwbouw. Hier vinden we nu de ruime boulevards langs de zee, waar de hotels zich aaneenrijgen en de stad zelfs een wat mondain tintje geven.
*
.
Zicht op de Boulevard Bankerd met de Gevangentoren.
****
Slenterend langs de boulevards geniet ik van het uitzicht op de zee, met de vrachtschepen en de zeiljachten die vlak onder de kust langsvaren. Er ligt een sleepboot die voortdurend een dikke straal water omhoog spuit, waarom is me niet duidelijk. Maar het is een mooi gezicht, vooral als de zon met het vernevelde watergordijn gaat spelen en er allerlei kleuren in tovert.
***
http://islas.ruudbijlsma.nl/

[majke]

Dan is het tijd om mijn korte rondwandeling door Vlissingen te besluiten en terug te keren naar het Bellamypark, waar ik begonnen ben. Een mooi groen stadspark, dat begin twintigste eeuw ontstond toen enkele van de oudste havens werden gedempt om ruimte te maken voor nieuwe bebouwing. Het is nu een gezellig uitgaanscentrum met veel restaurants en bars en de plaats waar allerlei openluchtfestivals gehouden worden.
*
.
Het Bellamypark met de toren
van de 14de -eeuwse St Jacobskerk.
***
In het park loop ik -bijna letterlijk- de naamgever ervan, Jacobus Bellamy, tegen het lijf. Al is het dan niet in levende lijve, want deze Vlissinger dichter en schrijver overleed in 1786 op de leeftijd van slechts 28 jaar. Het is zijn levensgroot evenbeeld in brons waar ik bijna tegenaan loop, want het staat midden op een van de wandelpaden in het park. Peinzend staat naar naar boven te kijken, alsof hij inspiratie zoekt in de boom waaronder hij staat.
*

.
Het standbeeld van de Vlissinger dichter Jacobus Bellamy.
in het door hem genoemde park.
**
Inmiddels loopt de dag ten einde en daarmee ook mijn eendaags rondje Walcheren. Ik verlaat de stad aan de westkant en rij via de populaire badplaats Zoutelande terug in de richting van Westkapelle, waar ik mijn rondreis vanochtend begonnen ben.
*
Een klein uurtje later zit ik te genieten van een mooie zonsondergang en van sliptong met frietjes en salade op het terras van het strandpaviljoen Scheldezicht, even vóór Westkapelle. Het strand ziet er hier heel anders uit dan bijvoorbeeld op de Waddeneilanden. Het is minder breed maar de duinen zijn hier veel hoger, tot over de vijftig meter. De duinenrij is hier echter maar smal en om te voorkomen dat de zee eraan gaat knabbelen zijn er haaks op de kust golfbrekers gebouwd, bestaande uit dubbele rijen houten palen. Verder heb je de langsvarende zeeschepen, zo dicht onder de kust dat je de bemanning aan dek kunt zien lopen. En je kunt hier België zien, de flatgebouwen aan de boulevard van Knokke-Heist die glinsteren in de laatste stralen van de ondergaande zon. Als het helder is zoals vandaag zie je zelfs de kranen in de haven van Zeebrugge, nog een eindje verderop.

Een bijzonder eiland, Walcheren, dat is het. Jammer alleen dat het geen echt eiland meer is. Maar hier aan het strand is het 'eilandgevoel' echter nog wel degelijk voelbaar. Ik kom hier zeker nog eens terug!
**
.
Avondstemming aan de zee bij strandpaviljoen
Scheldezicht;Westkapelle.
****
http://islas.ruudbijlsma.nl/

[majke]

Tussen Wadden- en Zuiderzee.
************************
Wieringen is geen eiland, maar een voormalig eiland. In 1924 kwam de eerste verbinding met het vasteland tot stand. Toen vervolgens in 1930 de Wieringermeerpolder droogviel en het eiland alleen aan de noordkant nog aan de zee grensde was het in feite een deel van het vasteland geworden. En sinds in 1932 de Afsluitdijk werd voltooid is Wieringen een plaats geworden waar weliswaar velen langs komen maar waar slechts weinigen stoppen. Ten onrechte.
*
Toch heeft Wieringen genoeg van zijn eilandkarakter behouden om op deze site te worden opgenomen. Het landschap is duidelijk anders dan dat van de omringende polder. Het heeft ook een rijke eilandhistorie. Die is echter niet zo dramatisch en tot de verbeelding sprekend als die van Schokland. Daarom staat Schokland op de Werelderfgoedlijst van Unesco en Wieringen niet.
*
Dat karakter van Wieringen kent twee gezichten. Enerzijds zou je het, op grond van zijn geografische ligging, een waddeneiland kunnen noemen. En inderdaad, als je over de zeedijk langs het wad wandelt kun je je zó op Texel wanen. Maar Wieringen mist wat die andere waddeneilanden nu juist zo mateloos populair heeft gemaakt bij de toeristen: de duinen en de kilometerslange, witte Noordzeestranden.
*
Aan de andere kant is dat misschien juist de charme van Wieringen, dat het nooit overspoeld werd door de badgasten. Daardoor heeft het meer gemeen met de vroegere Zuiderzee-eilanden Marken, Urk en Schokland, waarmee het nu ook het lot deelt van geen eiland meer te zijn
*
Een rots in de branding
******************
De geschiedenis van Wieringen gaat terug tot ver in prehistorische tijden. Archeologische vondsten op het eiland tonen aan dat er tenminste 35.000 v. Chr. al sprake was van bewoning in deze streken. We moeten daarbij wel bedenken dat een landkaart van dit gebied in die tijd er totaal anders uitzag dan die van vandaag. Onder invloed van het water, en later ook van de mens, veranderde door de eeuwen heen het landschap van de lage landen bij de zee voortdurend.
*
Bij al die veranderingen kan Wieringen worden gezien als een ijkpunt. Want deze keileembult, opgestuwd door de arctische gletsjers tijdens de voorlaatste IJstijd (tot ca. 130.000 v. Chr.) heeft al die veranderingen glansrijk doorstaan, als een rots in de branding. Net als soortgelijke stuwwallen zoals die van Texel, Urk en de kliffen van Gaasterland in zuidwest Friesland. Daarom woonden er mensen op Wieringen terwijl het omringende land beurtelings overstroomd of moerassig, onbegaanbaar veengebied was.
*
Het is dan ook aannemelijk dat de naam 'Wieringen' is afgeleid van het oud-Friese woord 'wird', dat 'hoogte' betekende. Waarschijnlijker in elk geval dan een eventueel verband met het woord 'wier', hoewel het tot in de 17e eeuw in deze streken gebruikelijk was zeewier te gebruiken als bouwmateriaal voor dijken. Uitgerekend op Wieringen is zo'n wierdijk nog bewaard gebleven.
*
Kort voor het begin van onze jaartelling verschenen de Romeinen in deze contreien. Zij beschouwden echter de rivier de Rijn als de natuurlijke buitengrens van het Romeinse Rijk en waagden zich nauwelijks in de moerassen ten noorden daarvan. Dat was het domein van de Friezen, die hun macht uitbreidden naarmate de Romeinse invloed taande, tot ze uiteindelijk de hele Noordzeekuststreek, van België tot Noord-Duitsland, beheersten. Wieringen was, door zijn ligging hoog boven het omringende moerasland, een belangrijk Fries bolwerk.
*
In de achtste eeuw werden de Friezen na een lange strijd onderworpen door de Franken en werd het Friese gebied een deel van het rijk van Karel de Grote. Veel rust was de bevolking niet gegund, want niet lang daarna werden de lage landen bezocht door de Noormannen, die soms kwamen om handel te drijven maar vaker om te roven en te plunderen. Die invallen gingen ruim een eeuw door, maar werden wel minder hevig toen Vikingen nederzettingen in het gebied begonnen te vestigen en zich gingen vermengen met de lokale bevolking. Vondsten van munten en sieraden lijken erop te wijzen dat er ook op Wieringen Vikingen hebben gewoond, zodat de huidige bewoners waarschijnlijk zowel Fries als Deens bloed in de aderen hebben.
**
Intussen moest ook nog een voortdurende strijd tegen het water worden gevoerd. In de Middeleeuwen vielen door verschillende overstromingen grote delen van het laaggelegen veengebied in de huidige provincie Noord-Holland ten prooi aan de zee. Tijdens een zeer zware stormvloed in 1170 sloeg de zee een gat tussen Wieringen en Texel en zo ontstond het huidige Marsdiep. Wieringen werd steeds kleiner, tot het tenslotte helemaal door het water omringd en dus een eiland geworden was.

In de daaropvolgende eeuwen verviel Wieringen, door zijn geïsoleerde ligging, tot een vergeten uithoek. Pas in de achttiende eeuw bloeide het eiland weer wat op. In de Gouden Eeuw werden de koopvaardijschepen groter en hadden door hun toenemende diepgang steeds meer moeite om de ondiepe Zuiderzeehavens te bereiken. Zij gingen dan voor anker bij Den Helder om hun lading over te laden op kleinere schepen van Texel en Wieringen, de zogenaamde 'lichters'. Die vervoerden de goederen dan verder naar de havens. Lang duurde de voorspoed niet; in 1825 werd het Noord-Hollands Kanaal dat van Den Helder rechtstreeks naar Amsterdam liep in gebruik genomen en was het overladen niet meer nodig
*
In 1806 werd op de oostpunt van Wieringen een quarantaineplaats in gebruik genomen ten behoeve van de Nederlandse marine, om te voorkomen dat matrozen van hun verre reizen allerlei besmettelijke ziektes zouden meenemen naar Nederland. De plaats was daarvoor ideaal; afgelegen genoeg om de kans op het uitbreken van epidemieën te verkleinen en toch dicht bij de grote marinebasis van Den Helder. De quarantaineplaats, inclusief een 'Pesthuis' voor de verpleging van zieken, bleef in als zodanig in gebruik tot 1876. Daarna werd het terrein een marinedepot en werd er onder andere een kruitmagazijn gevestigd.
*
Hier doet zich een opmerkelijke overeenkomst voor met het elders op deze site beschreven Zuid-Hollandse eiland Tiengemeten, dat in ongeveer hetzelfde tijdsbestek ook een quarantaine en een kruitmagazijn kende. Toevallig is het natuurlijk niet. Beide inrichtingen zijn immers gebaat bij een geïsoleerde ligging, ver van dicht bevolkte gebieden. Overigens werd de Wieringer kruitopslag rond 1925, toen de voorbereidingen voor de bouw van de Afsluitdijk in volle gang waren, opgeheven.

Wieringen in de 'Digitale Maquette van Nederland' van TerraDesk.
De kijkrichtingis 230° dus je kijk naar het zuidwesten
De vituele hoogte ca is 4.500 m
***
http://islas.ruudbijlsma.nl/

[majke]

Wieringen en de Zuiderzeewerken.
***************************
In 1920 werd begonnen met de uitvoering van de Zuiderzeewerken, een project dat het leven op Wieringen ingrijpend zou veranderen. Het luidde tevens het einde van Wieringen als eiland in. Al in de zeventiende eeuw werden, onder andere door Hendric Stevin in 1667, plannen ontwikkeld om de ondiepe, maar vaak zeer onstuimige Zuiderzee te beteugelen en om door inpoldering nieuw land te winnen. De techniek om zulke plannen te realiseren was in die tijd echter nog niet voorhanden.
*
.
Plan Kloppenburg en Faddegon (1848).
**
Het in 1875 door de waterbouwkundige W.F. Leemans ontwikkelde plan was realistischer. Dat ging uit van inpoldering van alleen het zuidelijk deel van de Zuiderzee, met een afsluitdijk van Enkhuizen naar Kampen. Dit plan kreeg echter onvoldoende politiek draagvlak en verdween vervolgens in een bureaulade.

De basis voor het Zuiderzeeproject zoals het uiteindelijk is uitgevoerd werd gevormd door de plannen van ir. Cornelis Lely uit 1893. Hij ging uit van afsluiting van de Zuiderzee middels een dijk van Noord-Holland naar Friesland via het eiland Wieringen en van de aanleg van vier polders ter grootte van samen 2.320 km² in de afgesloten inham. Daarbij zou er nog een flink zoetwatermeer overblijven om het door de rivier de IJssel aangevoerde water te kunnen bergen alvorens het via sluizen in de afsluitdijk in de Noordzee zou worden gespuid. In 1916 werd het plan aangepast. De polders werden kleiner en er kwamen randmeren tussen de nieuwe polders en het oude land, voor een beter waterbeheer.

Plan Van Diggelen (1849).
**
Het feit dat Lely tussen 1891 en 1918 in drie kabinetten minister van Waterstaat was heeft er sterk toe bijgedragen dat deze laatste plannen wél tot uitvoering zijn gekomen. Al waren er wel jaren van politieke debatten, een oorlog en nóg een watersnoodramp voor nodig voor het zover was. Die debatten gingen steeds over de technische en -vooral- de financiële haalbaarheid van het plan van Lely. De oorlog was de Eerste Wereldoorlog, van 1914 tot 1918. Daarin was Nederland weliswaar neutraal, maar door het vrijwel tot stilstand komen van de buitenlandse handel begon in deze periode voedselschaarste te ontstaan. Verhoging van de voedselproductie om beter in de eigen behoefte te kunnen voorzien werd een actueel onderwerp. Het plan van Lely, dat voorzag in een aanzienlijke uitbreiding van het landbouwareaal in Nederland, won daardoor aan prioriteit.
.
Plan Leemans (1875).
***
Maar de directe aanleiding om de uitvoering van het plan-Lely ter hand te nemen was de watersnoodramp van januari 1916. Op tientallen plaatsen rond de Zuiderzee braken de dijken door en vooral Waterland in Noord-Holland en het eiland Marken werden zwaar getroffen. In september van datzelfde jaar diende minister Lely een wetsontwerp in waarin de afsluiting en gedeeltelijke inpoldering van de Zuiderzee volgens zijn eigen plannen werd geregeld. Op 13 juni 1918 werd deze ´Zuiderzeewet´ door het parlement aangenomen en konden de voorbereidingen voor de uitvoering beginnen.

In 1920 werd begonnen met de afsluiting van het Amsteldiep, de zeearm die Wieringen scheidde van het vasteland van Noord-Holland. De 2,5 km lange dijk, vaak de 'Kleine Afsluitdijk' genoemd, werd in 1924 gesloten en daarmee was Wieringen geen eiland meer. Daarna werd begonnen aan de eigenlijke Afsluitdijk, van Den Oever op de oostpunt van Wieringen naar Zurich in Friesland. Het bouwen van deze 32 kilometer lange dijk in volle zee was een staaltje van waterbouwkunde zoals tot dan toe nog nergens op de wereld was vertoond. Op 28 mei 1932 werd de laatste opening gesloten en een klein jaar later werd de dijk opengesteld voor het verkeer. De Zuiderzee was IJsselmeer geworden.
*
.
Plan Lely (1893).
***
Tegelijk met de Afsluitdijk werd ook de Wieringermeerdijk van Den Oever naar Medemblik gebouwd. Deze dijk werd op 29 juni 1929 gesloten, waarna twee enorme gemalen, 'Leemans' bij Den Oever en 'Lely' bij Medemblik, het aldus ontstane meer begonnen leeg te pompen. In het volgende jaar viel de Wieringermeerpolder droog en daarmee was het eiland Wieringen weer opgenomen in het vasteland van Noord-Holland, zoals dat ook vóór de Middeleeuwen het geval was.

Na de Wieringermeerpolder (nr. 1 - 200 km² - 1930) werden vervolgens de Noordoostpolder (nr. 2 - 280 km² - 1942), Oostelijk Flevoland (nr. 3 - 540 km² - 1957) en tenslotte Zuidelijk Flevoland (nr. 4 - 430 km² - 1968) gerealiseerd (de nummers verwijzen naar het kaartje hiernaast).
Voor de laatste Zuiderzeepolder, de Markerwaard (nr. 6) werd in 1975 de buitendijk voltooid, maar deze polder werd tot op heden niet aangelegd. De discussie over de wenselijkheid van de inpoldering woedt al jaren. Natuurbeschermers vinden het aanleggen van de Markerwaard door de tijd achterhaald en willen het huidige Markermeer als open watervlakte behouden. Maar planologen zien in een (gedeeltelijk) aangelegde Markerwaard een ideale locatie voor een nieuwe nationale luchthaven ter vervanging van Schiphol. De toekomst zal leren wie er wint!
.
Aangepast plan Lely (1916)
Verschillende plannen voor de afsluiting en inpoldering van de Zuiderzee
(bron: ' In Pago Wirense').
***
http://islas.ruudbijlsma.nl/

[majke]

Een rondwandeling op Wieringen.
**************************
De tijd dat een reis naar Wieringen een hele onderneming was ligt al tachtig jaar achter ons. Tegenwoordig raas je er vanuit Amsterdam via de autosnelweg A7 in een half uurtje naartoe en pik je bij de afslag Den Oever nog net een puntje van het eiland mee alvorens de Afsluitdijk op te draaien richting Friesland. Dat laatste doe ik vandaag uiteraard niet; ik verlaat op tijd de A7 en rij Den Oever binnen.
*
.
Den Oever Noordhaven
Het bord is onbegrijpelijk voor land rotten.
*
Oorspronkelijk was het de bedoeling om ook een spoorlijn over de Afsluitdijk aan te leggen zodat je zelfs met de trein naar Wieringen had kunnen gaan, maar dat bleek financieel onhaalbaar. Nu zijn er dus de drukke verkeerswegen A7 en de N99, die van Den Helder naar Den Oever loopt en het eiland in de volle lengte doorsnijdt. Ik parkeer bij restaurant Basalt aan de Noorderhaven, het startpunt voor mijn wandeling op Wieringen.
*
Den Oever is een echte havenplaats gebleven, met alle daarbij behorende bedrijvigheid. Het heeft sinds de bouw van de Afsluitdijk zelfs aan betekenis gewonnen en heeft nu twee belangrijke havens: de Noorderhaven die rechtstreeks toegang geeft tot de open zee en de Zuiderhaven, aan de andere kant van de dijk, aan het IJsselmeer. De eerste is het domein van de visserij, de tweede vooral van de pleziervaart.
*
.
Wieringer vissersboot in dok van de Haven
van Den Oever.
*
Het eerste deel van mijn wandeling voert me langs de Noorderhaven, onder een viaduct van de A7 door en dan langs de Zuiderhaven in de richting van het gemaal 'Leemans'. Ik loop hier zo'n anderhalve kilometer parallel aan de snelweg en dat is bepaald niet rustig. Aan het eind van de haven wijk ik even van mijn geplande route af en ga naar links om een blik op het gemaal te werpen.
*
Het ziet er zo aan de buitenkant niet erg indrukwekkend uit. Toch heeft dit gemaal, samen met zijn collega 'Lely' bij Medemblik, in 1929-1930 een stuk zee van 200 km² drooggemalen en zorgt het er sindsdien voor dat de bewoners van de Wieringermeerpolder droge voeten houden. Hoe nodig dat is kun je goed zien bij de schutsluis naast het gemaal, waar de boten uit de polder een niveauverschil van ongeveer vijf meter moeten overbruggen om op het peil van het IJsselmeer te geraken.
*
Het water dat uit de polder wordt gepompt is zo zout dat het niet meer rechtstreeks in het IJsselmeer mag worden geloosd. Dat zou namelijk de drinkwatervoorziening voor een paar miljoen mensen in gevaar brengen. Daarom is bij de renovatie van het gemaal in 1995 een ondergrondse tunnel van een kilometer lengte gebouwd die het uitslagwater afvoert naar de Noorderhaven, aan de 'zoute kant' van de Afsluitdijk dus.
*
.
Zicht op de Zuidhavenvan Den Oever.
*
Via een tunneltje kruis ik opnieuw de A7 en loop nu de polder Waard-Nieuwland in. Dit gebied hoorde ooit bij Wieringen, maar werd in de Middeleeuwen door de zee verzwolgen en halverwege de negentiende eeuw weer ingepolderd. Vandaag de dag, geloof het of niet, zijn er plannen om het -althans gedeeltelijk- weer aan het water terug te geven. Men wil namelijk hier, langs de zuidkant van het eiland die gemarkeerd wordt door het Amstelmeerkanaal, een soort randmeer aanleggen. Voor de recreatie, een beter waterbeheer én om het eilandkarakter van Wieringen weer een beetje terug te laten keren. Het is nog niet zeker of die plannen ook echt verwezenlijkt worden, maar van mij mag het!
*
.
Zuiderhaven Den Oever.
****
Met de zuidenwind in de rug kost het me moeite om het constante geraas van de snelweg achter me te laten. Pas wanneer ik de oude dijk passeer en het eigenlijke eiland betreedt is het verkeerslawaai weggestorven, maar dan ligt de provinciale weg N99 alweer voor me. Ik steek de drukke weg over bij het restaurant 'De Zingende Wielen', waar de snert erg lekker schijnt te zijn. Op deze zonnige herfstdag dag heb ik er nog niet echt zin in.
**
.
Zicht op het Robbenoordbos
in de Wieringermeerpolder
vanaf Schutsluis bij gemaal Leemans.
*

Gemaal Leemans bij Den Oever.
****
http://islas.ruudbijlsma.nl/

[majke]

Terwijl ik naar de noordkant van het eiland loop daalt een mistbank op me neer, waarachter de zon steeds meer schuilgaat. Vóór me doemt Oosterland op, dat gedomineerd wordt door de 12e-eeuwse Romaanse Sint Michaelkerk. Naar dit dorpje werd na afloop van de Eerste Wereldoorlog in 1918 de zoon van de Duitse keizer, kroonprins Friedrich Wilhelm, verbannen. Hij woonde hier tot 1923 in de pastorie.
.
Oosterland St Michaelkerk.
**
Van Oosterland loop ik in noordwestelijke richting naar het buurtschap Vatrop. Hier zou volgens de overlevering in de vroege Middeleeuwen en klooster hebben gestaan, dat via een lange onderaardse gang verbonden was met de St. Michaelkerk in Oosterland. Deze gang stelde de monniken in staat hun kostbaarheden in veiligheid te brengen als de Noormannen het eiland weer eens aandeden. Noch van de gang, noch van het klooster is echter ooit een spoor gevonden.
*
Op dit gedeelte van de route toont Wieringen zijn meest karakteristieke kant. Het landschap is glooiend en hoewel de hoogteverschillen niet meer dan enkele meters bedragen ziet het er hier totaal anders uit dan in het omringende polderland. Mede door de nevel die het zicht beperkt waan je je eerder in Zuid-Limburg dan in Noord-Holland. Dit is het oude eiland, dat als een rots in de branding de eeuwen heeft getrotseerd terwijl het land eromheen voortdurend veranderde.
*
.
Het heuvellandschap van Wieringen tussen Oosterland en Stroe.
**
Sammelkes
**
Wieringen kent zijn eigen legendes en volksverhalen. Bijvoorbeeld over de 'Sammelkes', een soort kabouters die hier in de buurt in een kuil woonden. Zij haalden 's nachts het koperwerk uit de huizen en brachten het vóór de dageraad blinkend gepoetst weer terug. Alleen op Wieringen en op Texel kwamen deze vriendelijke pijprokende wezentjes onder deze naam voor.
*.
Het dorpje Stroe ligt op een van de hoogste punten van Wieringen en is om die reden waarschijnlijk de oudste nederzetting op het eiland. Tegenwoordig is het niet veel méér dan een groepje boerderijen, maar in de Middeleeuwen zou hier een Cisterciënzer klooster hebben gestaan en zou Stroe een belangrijk spiritueel centrum in deze regio zijn geweest. De monniken zouden bij hun vertrek van Wieringen tijdens de Reformatie de gouden klepel uit de kloosterklok hebben gehaald en deze hier ergens in de buurt hebben begraven. Ook voor deze overlevering is echter nooit overtuigend bewijs gevonden. De klepel, waarnaar veel is gezocht, kwam nooit boven water.
*
.
Mystereuze sfeer op het oude Wieringen tussen Oosterland en Stroe.
**
Wel zeker is dat hier in Stroe een kerkje heeft gestaan, dat aan St. Willibrordus was gewijd. Het zou al in de negende eeuw zijn gesticht, maar werd in 1878 gesloopt. Het kerkhof dat erbij hoorde is er nog wel. Het is het eerste dat ik zie als ik Stroe binnenwandel, schilderachtig gelegen tussen de bomen. Het opschrift boven de witgeschilderde houten toegangspoort "Stof zijt gij en tot stof zult gij wederkeren" stemt tot nadenken.
*
.
Het oude kerkhof van Stroe.
***
Na Stroe sla ik rechtsaf richting noordkust en nog geen kwartier later sta ik bovenop de dijk en kijk ik uit over de Waddenzee. Voor zover het oog reikt althans, en dat is niet zover want de mist beperkt het zicht tot nauwelijks een meter of honderd. Maar als ik op weg ga, terug naar Den Oever, begint de zon de nevel op te lossen en een paar kilometer verderop toont het wad zich in al zijn weidse pracht onder een stralende zon.
*
Op dit deel van de route toont Wieringen zich als een echt Waddeneiland. De stoere zeedijk, met aan de ene kant het droogvallende wad tot aan de horizon en aan de andere kant de groene polder, zou ook op Texel of op Terschelling kunnen liggen. Maar op die eilanden kun je altijd, voorbij die polder, een glimp van een duinenrij zien, met daarachter de belofte van eindeloze witte stranden en de ruisende branding van de Noordzee. Dat heeft Wieringen niet en daarom is het hier toch anders. Niet minder, maar anders.
.
Een sluier van mist over de Waddenzee.
**
http://islas.ruudbijlsma.nl/

[majke]

Halverwege naar Den Oever passeer ik het vogelmeertje bij Vatrop. Hier buigt de dijk af, het binnenland in, en loopt het pad door het buitendijks gebied dat bij hoog water onderloopt. Volgens mijn routebeschrijving zou het hier moeten wemelen van de bonte strandlopers, bergeenden, rotganzen, regenwulpen en rosse grutto's, terwijl ik ook een goede kans zou moeten hebben om de middelste zaagbek, de pijlstaart of een paar steenlopers te zien. Misschien ligt het aan het seizoen, misschien ook aan mijzelf, maar hoe ik ook kijk, ik zie ze niet. Ik geniet er niet minder om.
*

Schapen op de dijk bij het vogelmeervan Vatrop.
**
De weg terug naar Den Oever over de kaarsrechte dijk is langer dan ik dacht. De masten van de schepen in de Buitenhaven zijn al van ver te zien, maar ze komen maar tergend langzaam dichterbij. Toch is het nooit eentonig of vervelend. Het schouwspel van het weidse wad, onder een inmiddels strakblauwe hemel, blijft altijd boeien. Wieringen en het water, eeuwenlang waren ze met elkaar verbonden en zo zal het ook blijven, wat de toekomst ook brengen mag. Want de tijd dat een ingenieur met een paar strepen op de kaart een heel eiland teniet kon doen is definitief voorbij.
*

Het vogelmeer van Vatrop met daar achter
de kerk van Oosterland.
**

Het wad bij Den Oever.
*
De rode daken van de eerste huisjes van Den Oever gluren boven de dijk uit. Ik ben bijna terug op mijn uitgangspunt. Lopend langs de haven zie ik op de achtergrond de Afsluitdijk met de imposante betonnen heftorens van de Stevin sluizen. Dertig kilometer verderop, aan het Friese eind van dijk, ligt een identiek sluizencomplex. Het is vernoemd naar een andere beroemde Nederlands natuurkundige, Lorentz. Ingenieurs houden nu eenmaal van regelmaat en symmetrie.
*

Den Oever rode huisjes verscholen
achter de stoere groene dijk.
**
Ik stap in de auto in de wetenschap dat Wieringen eigenlijk net te groot is om in één dag helemaal te bewandelen en dat ik dus nog lang niet alles van dit eiland heb gezien. Niet de hoofdplaats met die grappige naam, Hippolythushoef, in de volksmond 'Hippo' genoemd en die daarom aan een nijlpaard doet denken. Niet het dorpje De Haukes, waar vroeger de veerboot aankwam. En ook Westerklief, het gehucht waar de schatten van de Vikingen werden gevonden, heb ik nog niet gezien. Kortom, ik zal hier nog eens terug moeten komen!
*

Den Oever Noorderhaven
Op de achtergrond de Afsluitdijk
met Stevinsluizen .
******
http://islas.ruudbijlsma.nl/

[majke]

Land van de Schelde
*****************

Wie een blik werpt op de kaart van het deltagebied in het zuidwesten van Nederland zal direct getroffen worden door de merkwaardige vorm van het schiereiland dat bestaat uit de voormalige eilanden Zuid-Beveland en Walcheren. Het doet wat denken aan een leeggelopen ballon, waarvan het opblaastuitje aan het vasteland vastzit. Die vorm heeft het vooral te danken aan de invloed van de rivier de Schelde, die hier in de Zeeuwse delta haar water vermengt met dat van Rijn en Maas.
*
Natuurlijk was die vorm niet altijd zoals we die vandaag de dag op de kaart zien. Integendeel, historische landkaarten van de Zeeuwse delta laten elke honderd jaar een totaal ander beeld zien. Waar de ene eeuw land is toont de kaart een eeuw later water, en andersom. Kleine eilanden en zandplaten groeien aaneen tot grotere en blijken enkele decennia later door een allesvernietigende stormvloed weer in stukken geslagen of zelfs compleet verdwenen te zijn. Aan dit proces is pas in de twintigste eeuw een einde gekomen, met name door de uitvoering van de Deltawerken. Sindsdien ligt de vorm van de Zeeuwse eilanden, dus ook die typische vorm van Zuid-Beveland, min of meer vast.
*
Door de eeuwen heen bleef één ding onveranderlijk: de Schelde die Zuid-Beveland aan alle zijden omspoelde waardoor het altijd een riviereiland bleef, zonder de duinen en de stranden die andere eilanden zo geliefd maakten bij de toeristen. De verbinding met het vasteland in de tweede helft van de 19e eeuw, waardoor de Oosterschelde werd afgesneden van de hoofdstroom, heeft daar niets aan veranderd. Het karakter van Zuid-Beveland wordt nog altijd bepaald door de rivier.
*
Gevormd door zee, rivier en mens.
**
De eerste bewijzen van menselijke aanwezigheid in de Zeeuwse delta dateren van 150.000 jaar geleden. Dat blijkt uit de vondst van een stenen vuistbijl bij Cadzand, in het tegenwoordige Zeeuws-Vlaanderen. Andere vondsten duiden erop dat er al rond 4500 v. Chr. aan landbouw werd gedaan in dit gebied, met name veeteelt.
*
Hoe het er hier toen uitzag weten we niet precies; er bestaan immers geen kaarten uit die tijd. We kunnen ons wel een voorstelling ervan maken; een kustwal met stranden en duinen, op diverse plaatsen onderbroken door riviermondingen, daarachter een door grillige kreken doorsneden veengebied met op de hoger gelegen gronden agrarische nederzettingen.
*
Zo moeten de Romeinen de streek hebben aangetroffen toen zij rond het begin van onze jaartelling deze kant opkwamen. Tekenen van hun aanwezigheid in het gebied zijn in ruime mate gevonden. Hoewel zij de rivier de Rijn als de feitelijke grens van het Romeinse Rijk beschouwden wijzen vondsten erop dat zij in het gebied van het huidige Zeeland wel degelijk permanente nederzettingen hebben gehad. Er werd zelfs handel met landen overzee gedreven, bijvoorbeeld op de plaats van het huidige Domburg op Walcheren. Waarschijnlijk bestonden Walcheren en Zuid-Beveland toen nog niet als eilanden, in elk geval niet onder die namen, maar zeker weten we dat niet. Zoals eerder gezegd, geografische bewijzen in de vorm van kaarten uit die tijd zijn er helaas niet.
*
Over de periode na de Romeinse tijd is erg weinig bekend. Waarschijnlijk vonden er in de derde eeuw diverse ernstige overstromingen plaats die voor een langere periode een einde maakten aan de bewoning in het deltagebied, op misschien enkele nederzettingen in de duinen na. Pas vanaf de achtste eeuw is er weer sprake van permanente bewoning en van handelsactiviteiten, opnieuw in het gebied van het huidige Walcheren. Zeker is ook dat een eeuw later de Vikingen deze kusten bezochten, al dan niet met vreedzame bedoelingen. Om de invallen het hoofd te bieden werden bij diverse plaatsen verdedigingsburchten gebouwd; plaatsnamen als Middelburg, Domburg en Souburg herinneren daar nog aan.
*

Vanaf de elfde eeuw bond de mens de strijd aan met het water en begon de geleidelijke inpoldering van de eilanden in het deltagebied. Dat inpolderen gebeurde vaak in opdracht van Vlaamse kerken en kloosters, die veel van de grond in de delta in eigendom hadden. Waarschijnlijk komt hier ook de naam 'Beveland' vandaan, welke zou verwijzen naar de monniken van het Sint Bavoklooster in Gent die het initiatief namen voor de eerste bedijkingen in het gebied.
*.

Zeeland omstreeks 1300
****
De grotere eilanden zoals Zuid-Beveland, Walcheren, Schouwen en Duiveland waren toen in aanleg reeds aanwezig. Door de voortgaande inpolderingen werden ze steeds groter en groeiden ze naar elkaar toe. Dat gebeurde niet zonder slag of stoot. Zoals eerder al vermeld deden stormvloeden regelmatig veel van het mensenwerk weer teniet en verdwenen hele ingepolderde gebieden weer onder water, soms voor een lange periode of zelfs voorgoed.
****
http://islas.ruudbijlsma.nl/

[majke]

Maar toch kreeg de mens langzamerhand steeds meer greep op dit weerbarstige land. De bevolking groeide en sommige van de kleine boerendorpjes ontwikkelden zich tot belangrijke marktplaatsen en handelscentra. Middelburg op Walcheren kreeg al in 1217 stadsrechten; op Zuid-Beveland volgde Reimerswaal in 1374 en Goes in 1405. In deze periode streden Holland en Vlaanderen om de macht in het Zeeuwse deltagebied, een strijd die uiteindelijk in 1323 in het voordeel van de Hollanders werd beslecht.
*
De vijftiende eeuw was een periode van relatieve welvaart en voorspoed waarin handel en nijverheid, landbouw en visserij bloeiden. De zestiende eeuw daarentegen bracht oorlog, ziekte, rampen en economische neergang. Gedurende de Tachtigjarige Oorlog was Zeeland betwist gebied en vochten Hollanders en Spanjaarden hier bittere veldslagen uit, met verwoesting, moord, plundering en verkrachting als gevolg. Bovendien heerste de pest in de eerste decennia van deze eeuw, waaraan vele duizenden Zeeuwen, ook op Zuid-Beveland, ten prooi vielen.
*
Tenslotte werd het eiland ook nog door een aantal opeenvolgende rampen getroffen. Door een brand werd in 1520 de helft van de stad Reimerswaal verwoest en in 1554 gebeurde hetzelfde in Goes, waarbij zelfs driekwart van de stad in de as werd gelegd. Een aantal zware overstromingen veroorzaakten veel schade, overlast en slachtoffers. De ergste zijn wel de Sint Felixvloed van 5 november 1530, een dag die bekend werd onder de naam 'Quade Saterdach', en de Allerheiligenvloed van 1 november 1532, toen volgens een kroniekschrijver in de kerk van Reimerswaal de haringen rond het altaar zwommen. Het zou niet de laatste keer zijn en uiteindelijk zou de stad, met een groot gebied eromheen, zelfs voorgoed onder de golven van de zee verdwijnen.
*
In 1574 viel Middelburg definitief in handen van de Hollanders onder Willem van Oranje en drie jaar later Goes, waarmee een eind kwam aan het oorlogsgeweld. Toen in 1585 de stad Antwerpen in handen van de Spanjaarden viel en de Hollanders in reactie daarop de monding van de Schelde voor lange tijd hermetisch afsloten verplaatsten veel gegoede Vlamingen hun activiteiten naar Zeeland, waardoor het maatschappelijke en culturele leven een belangrijke impuls kreeg. Er brak voor Zeeland een nieuwe periode van welvaart aan, hetgeen te zien is aan de vele monumentale gebouwen in steden als Middelburg, Vlissingen, Veere, Zierikzee en ook Goes.
*
In 1574 viel Middelburg definitief in handen van de Hollanders onder Willem van Oranje en drie jaar later Goes, waarmee een eind kwam aan het oorlogsgeweld. Toen in 1585 de stad Antwerpen in handen van de Spanjaarden viel en de Hollanders in reactie daarop de monding van de Schelde voor lange tijd hermetisch afsloten verplaatsten veel gegoede Vlamingen hun activiteiten naar Zeeland, waardoor het maatschappelijke en culturele leven een belangrijke impuls kreeg. Er brak voor Zeeland een nieuwe periode van welvaart aan, hetgeen te zien is aan de vele monumentale gebouwen in steden als Middelburg, Vlissingen, Veere, Zierikzee en ook Goes.
*

Zeeland omstreeks 1650
(bron: ThinkQuest)
***
In de loop van de zeventiende eeuw verschoof het zwaartepunt van handel en nijverheid in de Republiek der Nederlanden steeds meer van Zeeland naar Holland. Steden als Amsterdam, Haarlem, Leiden en Delft overvleugelden de Zeeuwse steden, wat mede kwam door hun nogal geïsoleerde ligging op de moeilijk bereikbare eilanden. Dit geografische gegeven zou tot ver in de twintigste eeuw een remmende invloed hebben op de verdere ontwikkeling van Zeeland.
***
http://islas.ruudbijlsma.nl/

[majke]

vervolg van Zuid-Beveland.
***
De achttiende eeuw kenmerkte zich door verdere neergang. Zeeland verarmde en viel meer en meer terug op landbouw en visserij als de belangrijkste middelen van bestaan. Gedurende de Franse tijd rond de eeuwwisseling kwam het scheepvaartverkeer op de Westerschelde stil te liggen, waardoor de handel helemaal wegkwijnde. Het vertrek van de Fransen en de oprichting van het Koninkrijk der Nederlanden in 1815 bracht aanvankelijk weinig verbetering in de situatie. In de Zeeuwse steden werden veel tekenen van de voorbije glorie afgebroken.
*
De komst van de spoorweg in het laatste kwart van de negentiende eeuw, die vooral de steden Middelburg en Vlissingen uit hun isolement verloste, gaf een nieuwe impuls aan de ontwikkelingen in het gebied. In 1867 werd het Kreekrak, de verbinding tussen de Oosterschelde en de Westerschelde die Zuid-Beveland scheidde van het Brabantse vasteland, door een dam afgesloten en een jaar later kon de spoorlijn tussen Bergen op Zoom en Goes in gebruik genomen worden. Hiermee was Zuid-Beveland het eerste van de Zeeuwse eilanden dat met het vasteland werd verbonden en daardoor zijn eilandstatus verloor.
*
In 1871 werd het Sloe, het water tussen Zuid-Beveland en Walcheren, eveneens door een dam afgesloten, waardoor beide eilanden met elkaar verbonden werden en dus ook Walcheren geen eiland meer was. In 1872 was de spoorlijn via Middelburg doorgetrokken naar Vlissingen en waren de twee belangrijkste Zeeuwse steden aangesloten op het nationale spoorwegnet. Vlissingen kreeg een nieuwe haven waar zich scheepswerf De Schelde vestigde, die zou uitgroeien tot een belangrijke bouwer van vooral marineschepen. Rond het afgesloten en grotendeels ingepolderde Sloe zou zich in de twintigste eeuw een omvangrijk industriegebied ontwikkelen.
*
Deze ontwikkelingen werden met argusogen gadegeslagen door België, dat zich in 1830 na een korte opstand had losgemaakt van Nederland en in 1839 officieel onafhankelijk werd. Nederland was echter krachtens internationale verdragen verplicht om voor een deugdelijke vaarweg tussen Antwerpen en de Rijn te zorgen en dus moest er een nieuw kanaal dwars door Zuid-Beveland worden gegraven. Met de aanleg werd in 1853 begonnen en in 1866, ruimschoots vóór de definitieve afsluiting van het Kreekrak, was het klaar. Dit Kanaal door Zuid-Beveland bestaat nog steeds; het loopt kaarsrecht vrijwel noord-zuid van Hansweert aan de Westerschelde naar Wemeldinge aan de Oosterschelde, een afstand van ca. 9 kilometer.
*

Zeeland omstreeks 1930
Bron: Kleine Bosatlas.
*****
Tijdens de meest recente watersnoodramp van 1 februari 1953, waarbij 1836 mensen omkwamen, werd ook Zuid-Beveland niet gespaard. Ook hier vonden op diverse plaatsen dijkdoorbraken plaats, waardoor grote gebieden overstroomd werden, vooral in de 'Hals' van het schiereiland, tussen het Kanaal en het vasteland, en in de 'Zak' van Zuid-Beveland. In totaal verdronken er op Zuid-Beveland 96 mensen. Met name het dorp Kruiningen werd, met 62 doden, relatief zwaar getroffen.
*
De ramp leidde tot de versnelde uitvoering van het Deltaplan, een gigantisch project om het deltagebied te beveiligen tegen stormvloeden in de toekomst door het afsluiten van de belangrijkste zeegaten tussen de eilanden. Een van de eerste concrete resultaten was de afsluiting van de Zandkreek tussen Noord- en Zuid-Beveland, waardoor voor het eerst in de geschiedenis de beide Bevelanden eindelijk met elkaar verbonden werden.
*
Het sluitstuk van de Deltawerken in Zeeland was de bouw van de stormvloedkering in de Oosterschelde, die in 1986 gereedkwam. Dit werk wordt nog altijd beschouwd als het toppunt van waterbouwkunde. Door de keuze voor een open, afsluitbare kering in plaats van een vaste dam kon het zoute milieu en het getij in de Oosterschelde behouden blijven. Voor Zuid-Beveland was dit zeer belangrijk, omdat bij een permanente afsluiting van de Oosterschelde de belangrijke oester- en mosselcultuur van Yerseke ten dode opgeschreven zou zijn. Meer informatie over de Oosterscheldekering op de pagina van Neeltje Jans.
*
De Deltawerken hadden tenslotte nog een ander bijkomend gevolg voor Zuid-Beveland. Na vele jaren van soebatten kon de wens van België om een kortere en snellere verbinding van Antwerpen met de Rijn eindelijk in vervulling gaan. In 1975 werd het Schelde-Rijnkanaal opengesteld, een 38 kilometer lange waterweg die de Antwerpse dokken rechtstreeks en geheel via binnenwateren verbindt met de Volkeraksluizen. Daartoe moesten wel de schiereilanden Zuid-Beveland en Sint Philipsland weer doorgraven worden, waardoor het in feite weer een beetje eilanden werden, zij het dan via bruggen over het kanaal verbonden met het vasteland.
***

Satellietfoto van Zuid-Beveland nu (bron: NLR / ESA).
****
http://islas.ruudbijlsma.nl/
****
Deze wens is voor mijn bezoekers.

[majke]

Een vluchtige impressie van Zuid-Beveland.
*****
Een ééndaags bezoek aan Zuid-Beveland kan niet veel meer dan slechts een oppervlakkige indruk van dit voormalige eiland opleveren. Als die ene dag dan bovendien met overvloedige regenval begint is de kans groot dat die indruk overwegend grijs getint zal zijn. Gelukkig knapt het weer in de loop van de dag wat op, anders zou Zuid-Beveland ernstig tekort gedaan zijn. Want er is hier genoeg te zien en te genieten. De grootte van het eiland en de tijd die mij ter beschikking staat dwingen me echter om keuzes te maken en slechts een beperkt aantal plaatsen te bezoeken. De kans om zomaar ergens terecht te komen, wat vaak tot de leukste ontdekkingen leidt, is daarbij niet zo groot. Dat moet dan maar wachten tot een volgend bezoek.
**
Mijn bezoek aan Zuid-Beveland begint waar het eiland zelf begint: op de brug over het Schelde-Rijnkanaal bij het dorpje Bath. Je bent hier heel dicht bij België; vanaf de brug kun je kijkend in zuidelijke richting de haveninstallaties van Antwerpen en de koeltorens van de kerncentrale bij het dorpje Doel duidelijk zien liggen. Het kanaal is hier 120 meter breed en dat is niet veel smaller dan het Kreekrak, de oude verbinding tussen Wester- en Oosterschelde ooit was, zoals op historische kaarten te zien is. Je zou dus kunnen zeggen dat de situatie hier weer veel lijkt op die van vóór 1867, toen Zuid-Beveland nog een echt eiland was.
**

Schelde-Rijnkanaal vanaf de brug bij Bath
met de haven installaties van Antwerpen
en de Kerncentrale bij Doel.
**
Afgezien natuurlijk van de bruggen die er toen nog niet waren: deze waar ik nu op sta en de twee een stukje verder naar het noorden, waar de snelweg A58 en de spoorlijn het kanaal kruisen. Voor ons zuinige Hollanders is het een plezierig idee te weten dat de aanleg van het kanaal voor 85% door de Belgen werd betaald. Je kunt je afvragen of dat goed besteed geld is geweest, gezien het weinige scheepvaartverkeer op deze dag.
**
.
Brug over de Schelde-Rijnkanaal bij Bath
toegangsweg tot Zuid-beveland.
**
Mijn eerste bestemming op Zuid-Beveland is het dorpje Kruiningen aan de Westerschelde. Niet dat daar, afgezien van de 14e-eeuwse hervormde kerk, erg veel te zien is. Kruiningen is vooral een bekende naam door de veerdienst naar Perkpolder in Zeeuws-Vlaanderen, een verbinding die een nog beroerdere reputatie van betrouwbaarheid had dan het veer Anna Jacobapolder-Zijpe tussen Sint Philipsland en Schouwen-Duiveland. Dat was ook niet zo vreemd, want de Westerschelde was en is een brede, zeer druk bevaren waterweg, waar de sterke getijstromen, zandbanken en de wind voor verraderlijke omstandigheden kunnen zorgen. Storm, mist, te hoge of juist te lage waterstanden en zelfs ijsgang waren de meest voorkomende redenen die zeer regelmatig tot het uit de vaart nemen van de veerdienst leidden.
**
Wanneer de dienst Kruiningen-Perkpolder weer eens in de nieuwsbulletins op de radio werd genoemd was dat steevast slecht nieuws voor reizigers van en naar Zeeuws-Vlaanderen. Zij moesten dan een lange omweg maken naar het enige andere autoveer over de Westerschelde, tussen Vlissingen en Breskens (in de hoop dat die nog wél voer) of anders de nog langere omweg via Antwerpen in België. Logisch dat er in Zeeland al tientallen jaren werd geroepen om een vaste oeververbinding over de Westerschelde, om Zeeuws-Vlaanderen uit zijn isolement te halen.
**
Dat was echter niet zo eenvoudig. Natuurlijk kon de Westerschelde niet met een dam worden afgesloten zoals de andere Zeeuwse zeegaten, vanwege het scheepvaartverkeer van en naar Antwerpen. Het Deltaplan voorzag dan ook alleen in het verhogen en versterken van de dijken langs de Westerschelde, om de veiligheid van Walcheren, Zuid-Beveland en Zeeuws-Vlaanderen te garanderen. Toen dat voltooid was stond de vaste oeververbinding nog steeds op het verlanglijstje van de provincie.
***
http://islas.ruudbijlsma.nl/