Draken en dozen

Tot en met 18 oktober kan je in Leuven het werk bewonderen van de Vlaamse kunstschilder Paul Mariën. Hij is een van die schilders, die nooit tot een bepaalde stroming hebben behoord. Ook op 83-jarige leeftijd is hij nog heel actief in de weer met verf en penseel en tovert hij nog prachtige taferelen op het doek.

Hoe het begon

Paul Mariën werd geboren in Elsene, op 9 oktober 1932. Letterlijk op de grens van twee culturen, die zich trouwens ook in zijn stamboom weerspiegelen: zijn vader is afkomstig uit de omgeving van Aarschot, zijn moeder uit Noyons (Frankrijk).

Pauls voorliefde voor tekenen en schilderen drijft hem al gauw naar de Academie van Brussel, waar hij Devos en De Vlamynck onder zijn leraren telt. Vooral de Vlamynck, die niet alleen een uitstekende schilder, maar bovendien een voortreffelijke pedagoog is, maakt grote indruk op de jonge student. Hij blijft dan ook, na het beëindigen van zijn studies, een paar jaar assistent van de meester. De resultaten laten niet op zich wachten, want Paul Mariën wordt kort daarna met de “Meesterschapsprijs van de Stad Brussel” bekroond. Omdat hij ook wel een toekomst ziet in het onderwijs, laat hij zich in 1958 inschrijven aan de Rijksnormaalschool in Gent. Hij behaalt er twee jaar later het diploma van regent in de Plastische Kunsten. Na enkele omzwervingen belandt hij als leraar in de RMS van Heverlee. In 1974 wordt hij benoemd tot leraar schilderkunst aan de Stedelijke Academie van Leuven.

Smeltkroes van stijlen

‘Het schilderen zelf, is kinderspel’, zegt Paul. ‘Ik doe dat onbewust’De dualiteit van zijn afkomst is ook in zijn werk terug te vinden. Het perfectionisme en het fijn genuanceerde palet dat Marien hanteert, doen ongetwijfeld denken aan de Vlaamse Primitieven. Maar ook de Breugheliaanse uitbundigheid komt hier en daar om het hoekje kijken. De opbouw van zijn werk, met zijn streng afgewogen volumes en de symbolisch geladen objecten die cerebraal beredeneerd worden ingepland, zou je dan weer Cartesiaans–Frans kunnen noemen.

Pasklare panelen

Vroeger schilderde Marien op doek dat hij zelf achteraf op het paneel bevestigde. Tegenwoordig gebruikt hij pasklare panelen, die een hogere stabiliteit beloven. De lichteffecten en de roodgouden gloed die de meeste schilderijen uitstralen, ontstaan dankzij een delicate, zorgvuldige preparatie van de drager. Paul Mariën brengt namelijk een grondlaag aan die beige-oranje is van toon en samengesteld uit Indisch geel, oranjegeel en Napels geel. Het resultaat is een zachte, fluwelige ondertoon, die het licht reflecteert.

Luminisme

Soms werkt hij weken- of maandenlang aan één schilderijPaul Mariën werkt vaak transparant. Vooral in glazen voorwerpen en paarlemoeren schelpen, bereikt hij met dit “glacis” een ongeëvenaard luminisme dat te vergelijken is met dat van de XVIIde-eeuwse meesters. Al die technieken vereisen een buitengewone vakkennis en een uitzonderlijke handvaardigheid, opdat materiële bekommernissen de uitdrukking van gevoelens niet zouden hinderen.

Zijn werkwijze laat dan ook geen grote productie toe. Soms verdwijnt een werk, aangezet of onaf, voor een langere tijd in de rekken, om op een later tijdstip te worden afgewerkt. Hij werkt altijd aan verschillende doeken tegelijkertijd.

Voorloper

Tot “scholen, bewegingen of strekkingen” heeft Paul Mariën nooit behoord. Wat niet wegneemt dat hij vaak jaren op een stroming vooruitliep. Hij maakte al installaties toen nog geen mens van die term had gehoord. Het zijn geen immense superstructuren, maar ze sluiten qua volume en materiaalkeuze veel dichter aan bij zijn minutieuze manier van werken. Met een verfijnd gevoel voor nuances kiest hij vlakken, volumes en texturen, speelt met tonaliteiten van kleur en licht, harmonieën en contrasten en creëert uiteindelijk een wereld waarbinnen objecten hun zelfstandig bestaan verliezen en opgaan in een andere dimensie.

Extra dimensie

“De opstelling,” zo getuigt de schilder zelf, “is voor mij telkens weer een nieuw, maar moeilijk avontuur. Wat daarna volgt, het schilderen zelf, is kinderspel.” Wie daaruit zou besluiten dat het creatieve proces de technische uitvoering alleen maar vooraf gaat, komt bedrogen uit. Kleuren zijn namelijk als mensen: zij ondergaan in sterke mate de invloed van hun omgeving, gaan ze overheersen, worden erdoor verdrukt of leven ermee in vreedzame coëxistentie. De installatie maakt dit al in sterke mate duidelijk, maar tijdens het schilderen wordt alles verder uitgediept. Het kunstwerk wordt als het ware voor de tweede maal geboren. Het is in dit stadium, dat de schilder de verwerkte emoties aan hun oprechtheid toetst. Maar het schilderen biedt hem ook de kans om zijn installatie een extra dimensie te geven, wat Paul Mariën zelf vaak de “toegevoegde waarde” noemt: het creëren van de atmosfeer, de ruimte tussen de dingen, het onvatbare.

Hij creëert een geheimtaal, toegankelijk voor wie ze lezen wilMisschien wel daarom zijn heel wat van zijn werken haast niet te rubriceren naar de klassieke normen. Nu eens is het portret slechts voorwendsel om een landschap te tonen, dan weer worden landschap of object de “etalage” waardoor je een portret bekijkt. Realistisch maar irreëel, onvatbaar en niet te definiëren. Hier begint de magie van het schilderwerk. De zinderende lucht, de gloed die voorwerpen verteert, het licht dat details accentueert maar ook verdoezelt … Er ontstaat een soort geheimtaal, maar dan één die toegankelijk is voor wie ze lezen wil.

Onbewust

De symboliek is in Paul Mariëns werk voortdurend onderhuids aanwezig, soms duidelijk verwijzend naar elementen die we autobiografisch kunnen duiden, dan weer volkomen mysterieus. Wat is de betekenis van deze vreemde werelden? Welke emoties zitten erin verborgen? Mariën zelf zal je het antwoord schuldig blijven en je verveeld antwoorden: “Ik doe dat onbewust, ik schilder maar”.

 Foto's: www.paulmarien.com