Vier ruiters van de apocalyps

Professor John Gottman wordt door sommigen ook wel de Einstein van de liefde genoemd. In zijn Love Lab observeerde hij jarenlang het gedrag van verschillende koppels op basis van videobeelden van hun dagelijkse leven. Gottman beweert nu dat hij door die observaties met grote waarschijnlijkheid kan voorspellen of koppels al dan niet zullen samenblijven. Hij beschreef een aantal pijlers waarop volgens hem goede relaties rusten: zie het vorige artikel Wat is het geheim van een succesvolle relatie?

Aan de hand van dezelfde videobeelden kon hij ook met vrij grote zekerheid voorspellen welke koppels het niet zouden halen en dus zouden scheiden. In zijn boek What predicts divorce? introduceerde hij de metafoor van de Vier ruiters van de Apocalyps. Die staan voor vier negatieve communicatievormen die de relatie zoveel schade kunnen berokkenen dat ze uiteindelijk gedoemd is om te mislukken.

Als je één van de communicatievormen af en toe herkent in je relatie, hoef je echter nog niet te panikeren. Dat wil niet meteen zeggen dat ze op springen staat. Het is maar wanneer die ruiters lange tijd aanwezig zijn en er daarnaast nog weinig positieve punten in de relatie terug te vinden zijn, dat de relatie wel gevaar loopt.

De eerste ruiter: kritiek

Deze ruiter is die van de persoonlijke aanval, de wijzende vinger. Er is iets mis met jou. Jij bent fout! ‘Je bent alweer de vuilniszakken vergeten buiten te zetten. Het interesseert je blijkbaar niet dat de garage stinkt. Jij neemt nooit je verantwoordelijkheid op.’

Er is een groot verschil tussen iemand kritiek geven en ergernissen uiten of feedback geven. Bij die laatste zeg je iets vanuit jezelf over het gedrag van de ander.  Het gaat over een concrete situatie hier-en-nu. ‘Ik merk dat je de vuilniszak niet hebt buiten gezet en dat vind ik vervelend. We hadden daarover toch een afspraak gemaakt.’ Bij kritiek daarentegen val je de persoon aan en spreek je in termen van altijd, nooit … Kritiek is de brandstof voor een conflict en laat dat dan ook makkelijk escaleren.

De tweede ruiter: verdediging

'Ja, maar ik heb de hele dag gewerkt en ...' is een typisch voorbeeld van verdedigingKritiek lokt een typisch gedrag uit, namelijk verdediging. Bijna iedereen die zich aangevallen voelt, reageert met afweer. ‘Ja, maar ik heb de hele dag gewerkt en heb dan nadien nog de kinderen in het bad gezet. Ik ben dat vergeten.’ Iemand die in de verdediging gaat, begint vaak met ‘Ja, maar …’. Door zich te verdedigen gaat men niet in op wat de partner die ‘aanvalt’ tracht te zeggen. Men doet geen moeite om erachter te komen wat het precies is dat de ander zo stoort, waardoor hij of zij zich niet serieus genomen voelt en er vaak nog een schepje bovenop doet. Meestal gaat de verdediging dan ook weer over in een tegenaanval. ‘En ik dan? Ik heb ook de hele dag gewerkt! Wat als ik ook vergeet te koken of de kinderen vergeet af te halen?’

De derde ruiter: minachting 

Volgens Gottman is dit de gevaarlijkste ruiter omdat hij tot doel heeft de ander bewust te kwetsen. De wapens van deze ruiter halen de partner onderuit en ontnemen hem zijn eigenwaarde. Minachting kent vele gezichten: sarcastische opmerkingen, cynisme, een spottende blik, rollen met de ogen … Minachting duikt volgens Gottman niet plotseling op, maar wordt gevoed door negatieve gedachten over de partner die langere tijd aanwezig zijn.

De vierde ruiter: zich terugtrekken

Niets laat je partner zo machteloos achter dan de boodschap dat hij of zij lucht voor je isAls een partner op een aanval reageert door in de verdediging te gaan, komt daar een conflict van. Maar nog kwetsender is het als hij of zij helemaal niet reageert door zich in stilzwijgen te hullen, te gaan lopen of een muur op te trekken. In het eerste voorbeeld van de vuilniszakken zou dat betekenen dat de partner in kwestie niet reageert en bijvoorbeeld gewoon naar de woonkamer loopt en de tv opzet zonder te reageren. Door zich af te wenden, gaat hij of zij volgens Gottman een ruzie uit de weg, maar ook de relatie. Er is geen contact meer, alleen nog afstand. Niets laat de ander zo machteloos achter, omdat je de boodschap geeft: het interesseert me niet meer, je bent lucht voor me.

Duivelse dialogen

Verbondenheid is een fundamentele menselijke behoefte. Na de ouders in de kindertijd, is het vooral de partner bij wie we die behoefte hopen ingevuld te zien. Wanneer we die verbondenheid met de partner dreigen te verliezen, ontstaat er hechtingspaniek en gaat ons hechtingsalarm af.

Psychologe Sue Johnson ziet ruzies binnen koppels als een vorm van protest tegen het verlies van emotionele verbondenheid. Kritiek, verdediging of terugtrekken zijn eigenlijk allemaal noodkreten naar de partner om hem of haar emotioneel terug te winnen en dat gevoel van veilige verbondenheid te herstellen.

Zij plaatst de ruiters van Gottman in interactiepatronen die ze benoemt als duivelse dialogen. Welke strategie we aanhouden als we voelen dat we de verbinding dreigen te verliezen met onze partner, wordt deels bepaald door onze persoonlijkheid, maar ook onze hechtingsgeschiedenis.  

Zoek de boef 

Kritiek, verdediging of terugtrekken zijn eigenlijk allemaal noodkreten naar de partner om hem of haar emotioneel terug te winnenZoek de boef is een patroon waarin verwijten heen en weer worden geslingerd. De bedoeling is eigenlijk bescherming, maar de voornaamste bezigheid is elkaar om beurten aanvallen, beschuldigen en veroordelen. In Gottmans termen zou je kunnen spreken van kritiek die beantwoord wordt met kritiek.

Protestpolka

In de meeste gevallen is zoek de boef een voorbode van de meest gebruikelijke en verstrikkende protestpolka, waarbij het gaat om kritiek en verdediging, eisen en terugtrekken. Zij noemt het de protestpolka omdat ze dit soort dialoog beschouwt als een protest tegen het verlies van een veilige hechting.

Verstijf en vlucht 

De derde dialoog wordt verstijf en vlucht genoemd of ook wel terugtrekken, net zoals bij Gottman. Dit patroon treedt meestal op als de partners zich zo hopeloos voelen dat ze hun gevoelens en behoeften in de ijskast zetten en zich terugtrekken om de pijn en de wanhoop niet meer te voelen.