Financiële zorgvraag 6:

Wat als ... je preventief maatregelen wilt nemen voor het geval je op oudere leeftijd niet meer helder kunt denken?

Wie ouder wordt, heeft vaak minder zin om zich bezig te houden met administratieve taken of minder energie om het vermogen te beheren zoals het hoort, wat tot waardeverlies kan leiden. Misschien moet je een aantal voorzieningen treffen vanwege de samenstelling en de omvang van je vermogen, of vanwege de bijzondere omstandigheden waarin een van je kinderen verkeert, maar zijn er momenteel nog te veel onzekere elementen om al definitieve regelingen uit te werken. Je kunt je zelfs al een idee hebben gevormd over de wijze waarop je alles geregeld wilt zien. Maar wat als je dat idee op een bepaald ogenblik niet meer zelf kunt uiten vanwege een fysieke of mentale beperking?

Je kunt hier nu al maatregelen voor treffen. De wet van 17 maart 2013, die in werking is getreden op 1 september 2014, heeft voor dergelijke situaties namelijk een behoorlijke regeling uitgewerkt: de buitengerechtelijke bescherming via de zogenaamde voorzorgvolmacht. De wetgever heeft de tussenkomst van de rechter in de mate van het redelijke en het noodzakelijke beperkt en meer aandacht geschonken aan de autonomie of ten minste de deelneming van de beschermde persoon aan het beheer van zijn vermogen, en aan de verbetering van de samenwerking tussen alle betrokken partijen en de samenwerking met de vertrouwenspersoon in het bijzonder. De aanstelling van een vertrouwenspersoon is niet verplicht, maar zijn functie is bijzonder nuttig. Hij ondersteunt de beschermde persoon om zijn wensen en voorkeuren uit te drukken, oefent toezicht uit op het beheer en treedt op als verbindingspersoon tussen de beschermde persoon, diens vertegenwoordiger, de naaste familie en de vrederechter.

De wetgever geeft voorrang aan de buitengerechtelijke bescherming, en vooral aan de vermogensbescherming die de te beschermen persoon al voor zichzelf heeft georganiseerd op een ogenblik dat hij nog wilsbekwaam was. De rechterlijke bescherming van het vermogen van de beschermde persoon onder toezicht van een vrederechter is nu alleen nog noodzakelijk als de beschermde persoon, toen hij nog wilsbekwaam was, niet zelf via een lastgevingsovereenkomst het beheer van zijn vermogen aan een lasthebber heeft overgelaten voor het geval hij hier zelf niet meer voor kon instaan. Uiteraard geldt voor deze informele beschermingsmaatregel zowel een wettelijke als een gerechtelijke controle, maar de eigen organisatie van het latere vermogensbeheer geniet dus de voorkeur van de wetgever.

Hoe gaat deze buitengerechtelijke bescherming via de voorzorgvolmacht praktisch in zijn werk?

Een voorzorgvolmacht is de lastgeving die een wils- en handelingsbekwame meerderjarige of een ontvoogde minderjarige verleent voor het beheer van zijn vermogen wanneer hij zich later in een toestand van wilsonbekwaamheid of verkwisting zou bevinden. Die overeenkomst wordt geregistreerd in het Centraal Register van Lastgevingsovereenkomsten (CRL) (zie casus 30 in het boek Financiële zorgvragen, in goede en kwade dagen). Voldoet de volmacht aan de voorgeschreven vereisten, dan kan het vermogen van de lastgever (zie casus 30 in het boek Financiële zorgvragen, in goede en kwade dagen) in beginsel beheerd worden volgens de bepalingen van de volmacht, zonder tussenkomst van de vrederechter en zonder dat de pleegvormen die gelden voor een rechterlijke bescherming, in acht moeten worden genomen. De controle en tussenkomst van de vrederechter blijft echter – op verzoek of ambtshalve – mogelijk, zowel bij de aanvang van als tijdens de buitengerechtelijke bescherming. De vrederechter kan de zelfgeorganiseerde bescherming aanvullen in het belang van de beschermde persoon of, als de belangen van de lastgever door de uitvoering van de volmacht in gevaar zouden komen, de lastgeving geheel of gedeeltelijk beëindigen of de uitvoering van de lastgeving onderwerpen aan dezelfde vorm- of machtigingsvereisten als bij een rechterlijke beschermingsmaatregel. Voorbeelden zijn: de verkoop van een onroerend goed afhankelijk maken van een voorafgaande machtiging door de vrederechter, of de verplichting opleggen om het eigendom openbaar te verkopen.

Wie kan een voorzorgvolmacht geven?

Alleen meerderjarige personen of ontvoogde minderjarigen die wilsbekwaam zijn en voor wie geen enkele rechterlijke beschermingsmaatregel werd getroffen, kunnen lastgever zijn en dus een voorzorgvolmacht verlenen. De lastgever blijft principieel ook bekwaam nadat de buitengerechtelijke bescherming gestart is. Hij kan ook dan nog de lastgeving herroepen, maar de vrederechter kan eventueel via een rechterlijke beschermingsmaatregel ingrijpen zodat de lastgever toch onbekwaam wordt om de lastgeving te herroepen.

Aanduiding van de lasthebber

De lastgever kan in principe om het even wie als lasthebber aanduiden. Vaak is dat de (huwelijks)partner, vaak ook broers of zussen of één of meerdere kinderen die ofwel afzonderlijk kunnen optreden ofwel samen moeten handelen. Ontvoogde minderjarigen kunnen als lasthebber optreden. Voor andere (niet-ontvoogde) minderjarigen geldt dat, aangezien de lastgeving een contract is en de lasthebber het dus moet aanvaarden, dit contract maar tot stand kan komen nadat het minderjarige kind feitelijk bekwaam is geworden, zodat het de lastgeving ook effectief kan aanvaarden. Het is trouwens best mogelijk dat de lastgeving maar uitwerking krijgt op het ogenblik dat de lastgever wilsonbekwaam is geworden en het tot lasthebber aangeduide minderjarige kind intussen wel al meerderjarig is en de lastgeving ook al kan hebben aanvaard.

Duidt de lastgever meerdere lasthebbers aan, dan bepaalt de lastgeving duidelijk of die elk afzonderlijk mogen optreden of gezamenlijk moeten handelen (met eenparigheid of bij meerderheid). Kunnen de verschillende lasthebbers niet tot een akkoord komen en bepaalt de lastgeving hieromtrent niets, dan beslist de vrederechter, op verzoek, in het belang van de lastgever.

Sommige personen kunnen om vrij evidente redenen niet als lasthebber optreden, bijvoorbeeld personen die zelf onder een rechterlijke bescherming staan, of bestuurs- of personeelsleden van de instelling waar de beschermde persoon verblijft. Rechtspersonen (vzw’s, vennootschappen, stichtingen) kunnen evenmin als lasthebber optreden. De enige uitzondering hierop is de private stichting die zich uitsluitend inzet voor de beschermde persoon.

Het is natuurlijk mogelijk dat na verloop van tijd de aangeduide lasthebber zijn opdracht niet langer kan of wil uitvoeren. Daarom regel je in de lastgevingsovereenkomst het best ook meteen de opvolging van de lasthebber(s). Kan of wil de lasthebber zijn taak niet meer voortzetten, dan eist zijn zorgvuldigheidsplicht dat hij de nodige initiatieven neemt zodat de aangewezen opvolger de lastgeving zonder hiaat kan voortzetten. Bij gebrek aan een aangewezen opvolger wendt de lasthebber zich tijdig tot de vrederechter zodat die de nodige beschermingsmaatregelen kan opleggen. In afwachting daarvan zet de ontslagnemende lasthebber – indien hij hier nog toe in staat is – zijn mandaat voort.

De lasthebber kan in principe iemand in de plaats stellen, maar blijft zelf aansprakelijk tegenover de lastgever. In het kader van de buitengerechtelijke bescherming en het persoonsgebonden karakter van de lastgevingsovereenkomst is een de indeplaatsstelling af te raden, tenzij de lasthebber voor een korte periode zelf niet voor de opdracht kan instaan en die toch tijdelijk wil blijven verzekeren. Overleg hierover met de eventueel aangestelde vertrouwenspersoon (zie casus 30 in het boek Financiële zorgvragen, in goede en kwade dagen) ligt uiteraard voor de hand.

In elk geval is het aangewezen dat de aangeduide lasthebbers en hun opvolgers de lastgeving aanvaarden in de lastgevingsakte zelf. De lastgeving is namelijk een overeenkomst en veronderstelt dus een wederzijds akkoord. Zolang de lasthebber niet heeft aanvaard, is de lastgevingsovereenkomst niet tot stand gekomen en kun je ze niet in het Centraal Register van Lastgevingsovereenkomsten inschrijven.

Aanduiding van een lasthebber ‘ad hoc’ bij belangenconflict

Vaak komt de lasthebber dus uit de nauwe familiekring van de lastgever. De kans op een belangenconflict tussen de lastgever en lasthebber is dan natuurlijk niet klein. In dat geval kan de lasthebber vanzelfsprekend niet zelf optreden: een kind-lasthebber kan bijvoorbeeld niet namens de lastgever een schenking doen aan zichzelf noch aan zichzelf verkopen. Het kan daarom wenselijk zijn om ook al een lasthebber ad hoc aan te duiden die in een dergelijk geval zal optreden, of ten minste de te volgen procedure van zijn aanwijzing in de akte op te nemen. Is er in de lastgeving niets voorzien voor een eventueel belangenconflict, dan stelt de vrederechter een lasthebber ad hoc aan, ofwel op verzoek van de lasthebber of een belanghebbende, ofwel ambtshalve.

Aanduiding van een vertrouwenspersoon

De lastgever kan in de lastgevingsovereenkomst een of meerdere vertrouwenspersonen aanstellen. Dat is niet verplicht, maar wel bijzonder nuttig. De vertrouwenspersoon is de ideale verbindingspersoon tussen de beschermde persoon, de lasthebber of de bewindvoerder en de vrederechter. Hij treedt op als bemiddelaar tussen de verschillende partijen. De lasthebber of de bewindvoerder vraagt hem om advies bij belangrijke rechtshandelingen en houdt hem op de hoogte. De vertrouwenspersoon ondersteunt de beschermde persoon om zijn wil uit te drukken en verwoordt hoe de beschermde persoon de dingen beleeft, hoe hij zijn leven vorm wil geven enzovoort. Bovendien heeft de vertrouwenspersoon een toezichthoudende functie op de uitvoering van de lastgeving of het bewind, en wendt hij zich als belanghebbende tot de vrederechter als hij vaststelt dat de lasthebber of bewindvoerder tekortschiet bij de uitvoering van zijn taak.

Het valt aan te bevelen om de vertrouwenspersoon in de akte van lastgeving tussen te laten komen om de opdracht te aanvaarden.

Vorm van de lastgeving

Je kunt een lastgeving laten vastleggen onder de vorm van een onderhandse of een authentieke akte, dus zonder of met de handtekening van een notaris. Er is in elk geval een authentieke akte nodig voor vastgoedverrichtingen of voor de opmaak van akten met een verplichte notariële vorm (schenkingsakten, huwelijkscontract of wijzigingsakte, bepaalde vennootschapsakten enzovoort). Een ‘algemene’ volmacht (zie casus 30 in het boek Financiële zorgvragen, in goede en kwade dagen), die het volledige vermogensbeheer tot voorwerp heeft, wordt daarom bij notariële akte opgemaakt of verleden. Een voorzorgvolmacht moet, om als buitengerechtelijke beschermingsmaatregel te kunnen gelden, geregistreerd worden in een speciaal daartoe bestemd register. De lastgeving voor een buitengerechtelijke bescherming laat je registreren in het Centraal Register van Lastgevingsovereenkomsten dat de Koninklijke Federatie van het Belgisch Notariaat (KFBN) bijhoudt. De registratie moet hebben plaatsgevonden uiterlijk op het tijdstip waarop de lasthebber zijn opdracht aanvat of – bij doorlopende lastgeving – zijn mandaat voortzet. Zonder deze registratie is er geen sprake van een geldig buitengerechtelijk beschermingsstatuut. Voor de authentieke akte dient de notaris die de akte heeft verleden, het verzoek tot registratie in binnen de vijftien dagen nadat de lastgever dat heeft gevraagd. Het is mogelijk dat de lastgever om bijzondere redenen dat verzoek tot registratie nog even wil uitstellen. Dat kan, maar weet dat van uitstel afstel komt. Bij een onderhandse akte van de lastgeving gaat het verzoek tot registratie uit van de lastgever zelf. Hij moet daarvoor een eensluidend verklaard afschrift van de overeenkomst – een eenvoudige kopie volstaat dus niet – neerleggen op de griffie van het vredegerecht van zijn verblijfplaats en bijkomend van zijn woonplaats – als is dat meestal wel dezelfde locatie. De registratie van de overeenkomst zal in dit geval gebeuren door tussenkomst van de griffier binnen de vijftien dagen na de neerlegging van het afschrift.

De registratie kan plaatsvinden zolang de lastgever nog wilsbekwaam is. De vrederechter zal het Centraal Register raadplegen voordat hij of zij rechterlijke beschermingsmaatregelen oplegt.

Wanneer een notaris, bankier, advocaat of een van de andere betrokken partijen moet handelen op basis van de voorzorgvolmacht, moet die zorgvuldig tewerk gaan en controleren of de lastgeving en het gebruik ervan voldoen aan de wettelijk voorgeschreven vereisten. Zijn er aanwijzingen dat de lasthebber niet handelt in het belang van de wilsonbekwame lastgever, dan eist de voorzorgplicht van de professionele partijen dat zij contact opnemen met de vrederechter om de belangen van de beschermde persoon te controleren. Zij hebben daartoe de plicht en de bevoegdheid. De vrederechter kan dan bepalen of en in welke mate de lastgeving wordt uitgevoerd, kan bijzondere voorwaarden of na te leven vormen opleggen, bepaalde rechtshandelingen onderwerpen aan de machtigingsvereiste of zelfs de lastgeving geheel of gedeeltelijk vervangen door een rechterlijke beschermingsmaatregel.

Meer informatie over de inhoud van de akte van de lastgeving kan je terugvinden in het boek  Financiële zorgvragen, in goede en kwade dagen op pagina 212.

Dit artikel werd genomen uit Financiële zorgvragen, in goede en kwade dagen.
Auteurs: Ingrid Stevens, Rik Deblauwe, Karl Ruts, Jo Stremersch, Johan Verstraete, Ingrid Verstringe, m.m.v. Herman Nys.
Gepubliceerd door KnopsPublishing.

Het boek is verkrijgbaar in Standaard Boekhandel, ISBN: 9789460354427.

Met dank aan www.financielezorgvragen.be.

Vond je dit artikel nuttig? Laat het ons weten in de reacties!