Vlaanderen doet het slechter dan Wallonië en Nederland

Het gaat niet zo goed met de natuur en het vogel- en dierenbestand in Vlaanderen. Onze regio doet het slechter dan aangrenzende regio’s zoals Wallonië en zelfs het dichtbevolkte Nederland. De overheid beschikt slechts over beperkte investeringsmiddelen om die ontwikkeling grondig te kunnen aanpakken. Overigens is de verarming van de omgeving grotendeels aan de Vlaming zelf toe te schrijven. Hij harkt te veel in zijn eigen tuintje zonder hagen of heggen waarin vogels zich veilig voelen. Landbouwers laten na de oogst veel kale akkers achter die ook minder bescherming bieden voor kwetsbare dieren. Hoog tijd dus voor elke Vlaming om er zelf wat aan te doen en zijn leefwereld terug aantrekkelijker te maken. Hopelijk groeit het besef dat natuur, vogels en wilde dieren in belangrijke mate bijdragen tot ons welzijnsgevoel.

Rode Lijsten

Op de Rode Lijsten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek kan je zien hoe het gesteld is met de dieren in Vlaanderen. Op basis van de zeldzaamheid van de soort en de evolutie van de aantallen doorheen de tijd krijgt elke diersoort een van de volgende labels: uitgestorven, ernstig bedreigd, bedreigd, kwetsbaar of bijna in gevaar.

De Rode Lijsten kan je hier terugvinden.

Soortbeschermingsprogramma’s

De Rode Lijsten zijn een belangrijke basis voor het soortenbeleid in Vlaanderen en meer specifiek de soortbeschermingsinitiatieven zoals soortenbeschermingsprogramma’s of -plannen.

Tot voor kort werden diersoorten nog niet actief beschermd door de overheid. Het bleef bij lokale privé-initiatieven zoals het Plan Boommarter in Halle, waarvan het doel was ten zuiden van die stad een groot bos- en natuurgebied tot stand te brengen om onder andere de boommarter te beschermen.

Sinds 2014 zijn er negen zogenaamde ‘soortbeschermingsprogramma’s’ vastgesteld voor de dieren in de Antwerpse haven, voor de Europese bever, grauwe kiekendief, kwartelkoning, hamster, gladde slang, heivlinder, knoflookpad en roerdomp. In die programma’s staan een aantal maatregelen die ervoor moeten zorgen dat de soorten het beter doen in Vlaanderen.

Niet toevallig gaat het om soorten die hogere eisen stellen aan hun leefomgeving: aaneengesloten bosgebieden, zuiver water vol vis, natuurlijke akkerranden, licht- en lawaaiarme schuilplekken ... Dat precies die soorten het moeilijk krijgen, betekent dat de kwaliteit van natuur en landschap in Vlaanderen achteruitgaat.

De wilde hamster

Zonder reddingsplan zijn de wilde hamsters gedoemd om uit te sterven. Er leven er immers nog maar minder dan 50 in het wild, en allemaal rond de gemeente Widooie in Tongeren. De Vlaamse regering heeft nu een hamstercoördinator aangesteld, die met een vijfjarig plan het leefgebied van de hamster tot 25 hectaren wil uitbreiden.

De wilde hamster is groter dan de hamster die vele mensen als huisdier hebben. Hij kan tot 25 centimeter groot worden, tot een halve kilo wegen en leeft doorgaans aan de zoom van akkers. Door de huidige landbouwtechniek blijft van die zomen echter weinig of niets over. Daarbovenop jongen ze van juni tot september, waardoor de kale akkers na de oogst geen beschutting meer bieden voor de hamster en haar kroost en roofdieren en roofvogels hen sneller te pakken krijgen.

De hamstercoördinator moet nu de boeren overtuigen om gewassen zoals luzerne te kweken waarin de hamster kan schuilen. Die leveren de boeren echter geen winst op. Daarom krijgen ze subsidies die ruim 1.800 euro per hectare luzerne kunnen bedragen. Boeren die willen meedoen aan het project, kunnen zich tot 1 oktober kandidaat stellen bij de Vlaamse Landmaatschappij.

Hopelijk heeft dit reddingsplan meer succes dan een vorige poging om in Vlaams-Brabant hamsters uit te zetten zodat zij zich in het wild zouden voortplanten. Zonder passend leefgebied kwam daar echter niets van terecht.

De grauwe kiekendief

De grauwe kiekendief is een roofvogel uit de familie van de havikachtigen. In het voorjaar komt hij uit zijn Afrikaanse overwinteringsgebieden terug naar Europa, maar hier in Vlaanderen is hij een erg zeldzame broedvogel geworden. Doortrekkend wordt hij iets vaker gezien. Oorspronkelijk leefde hij het liefst in veen- en riviergebieden en heide. Die gebieden zijn steeds moeilijker te vinden, waardoor de grauwe kiekendief nu in akker- en weilanden broedt, maar de intensieve landbouw maakt dat niet zonder gevaar.

Zij bouwen hun grondnest in graanakkers, weilanden of uitzonderlijk zelfs in rietvelden. Daardoor zijn het nest en de jongen erg kwetsbaar. Ze kunnen het slachtoffer worden van landbouwmachines of roofdieren. Ten tijde van de kleinschalige landbouw, vóór 1950, kwam de grauwe kiekendief veel vaker voor, maar sindsdien is zijn leefgebied hier enorm afgenomen. De grauwe kiekendief heeft nu de status ‘ernstig bedreigd’. De bedoeling van het soortbeschermingsplan is de vogel in Vlaanderen weer vaker aan het broeden te krijgen. Ook daarvoor kunnen boeren een beheerovereenkomst aanvragen bij de VLM.

Verdwijnt de huismus?

Ook met de huismus gaat het niet zo goed in Vlaanderen. Al decennialang loopt het aantal sterk terug en op vele plaatsen is zij zelfs verdwenen. Tot nu toe is het vogeltje nog niet echt met uitsterven bedreigd, maar alles wijst erop dat dat binnen afzienbare tijd wel het geval zal zijn.

Zoals de naam doet vermoeden, vind je huismussen vooral dichtbij huizen terug, zowel in landelijke als stedelijke gebieden. Nu zijn ze ’s winters nog te zien in net iets meer dan de helft van de Vlaamse tuinen, vooral op het platteland.

De huismus eet hoofdzakelijk zaden van cultuurgewassen als tarwe, gerst, haver, gierst en maïs. Ook zaden van natuurlijke gewassen als gras, rus (juncus), ganzenvoet en muur staan op het menu, aangevuld met een ruim aanbod aan tafelrestjes. De jongen worden vooral met insecten (bladluizen) gevoederd.

Om je tuin aantrekkelijker te maken voor de vogel, kan je bijvoorbeeld iedere dag het tafelkleed buiten uitkloppen. De huismus is immers verzot op broodkruimels. Richt je tuin vogelvriendelijk in, zodat er het hele jaar insecten en zaden te vinden zijn. Plaats een drinkschaal, zodat de vogeltjes kunnen drinken en baden. Zorg dat mussen (weer) onder de dakpannen kunnen kruipen en, beter nog, plaats enkele speciale mussenpannen op het dak. Zorg voor dekking van struiken of een haag, waar de vogels zich veilig voelen. Je kan ook op een veilige plek een nestkastje hangen.

En de boerenzwaluw?

Met de vroeger veelvoorkomende boerenzwaluw is het zowat hetzelfde verhaal. Jaar na jaar zijn er minder in Vlaanderen. In 2005 werd de populatie op 20.000-30.000 broedparen geschat, tegenover zowat 200.000-300.000 broedparen in de jaren '70. Dat is een achteruitgang van 95% in amper 35 jaar.

De boerenzwaluw komt steeds minder voor omdat kleinschalige boerderijen aan het verdwijnen zijn en insecticiden overvloedig gebruikt worden.  Er zijn dus steeds minder insecten, waardoor de zwaluw altijd maar minder te eten krijgt. Hij leeft immers uitsluitend van insecten.

Zwaluwen zijn van oudsher een voorteken van geluk. Zij waren tot voor enkele decennia dan ook steeds welkom in de schuur. De huidige stallen lijken helemaal niet meer op de oude boerenschuren, maar meer op loodsen waar het vee vaak op roosters staat. De veehouders willen die zo netjes mogelijk houden. Zwaluwen en hun uitwerpselen horen daar veel minder bij. De schuren zijn voor de zwaluw ook minder toegankelijk. Veehouders moeten er dan ook van overtuigd worden opnieuw zwaluwvriendelijker te zijn. De vogels moeten vrij in en uit kunnen vliegen en de stallen moeten weer aantrekkelijker gemaakt worden door latjes, broedplankjes of kunstnesten aan te brengen op plaatsen waar marter noch poes erbij kan.