Waar muziek echt over gaat

De schouwburg van het Cultuurcentrum Maasmechelen was op 16 november haast tot in de nok gevuld. Want Erkens speelde deze avond een halve thuismatch. De man groeide op in de Maasmechelse deelgemeente Eisden en mocht vorige maand de Cultuurprijs 2017 van de gemeente in ontvangst nemen. Het was niet de eerste keer dat Erkens dit jaar in de prijzen viel. Een gevolg van zijn fel gesmaakte optredens in Culture Club, het culturele actualiteitsprogramma op Canvas. Als tv-persoonlijkheid loop je nu eenmaal makkelijker in de kijker dan als opleidingshoofd Muziek aan de Leuvense campus van de LUCA School of Arts, nog steeds beter bekend als het Lemmensinstituut. Zo werd Erkens in januari de ‘Iedereen Klassiek’-prijs 2016 toegekend, waarmee Klara een man, vrouw of vereniging in de bloemetjes zet die de passie voor klassieke muziek doet oplaaien. Gevraagd naar wat hij met zijn luistersessies wil bereiken, antwoordde Erkens in De Standaard (14 oktober 2016): ‘Het besef dat er méér zit achter de muziek.’ En ook met Waar muziek echt over gaat houdt Erkens een bevlogen pleidooi over hoe muziek in elkaar zit en hoe we die precies beleven.

De Erkens van op de televisie is niet wezenlijk verschillend van deze op het podium. Vanachter zijn piano, en met de hem karakteristieke flair, humor én zelfspot, begint hij zijn ‘film voor de oren’ met een kwikzilveren deuntje uit een sonate van Haydn om te eindigen bij het aangrijpende thema uit Bachs Goldbergvariaties – muziek die voor Erkens een hoogstpersoonlijke, levensveranderende betekenis heeft. De lezing is klassiek van snit, met een inleiding, een midden en een slot, waarbij de spreker het publiek in het begin actief bij zijn betoog betrekt om te peilen naar de appreciatie voor, en de herkenbaarheid van wat hij speelde. Zodoende passeren niet alleen Chopin, Moessorgski en Schönberg de revue, maar ook Metallica en Leonard Cohen. Want ook bij muziek zit de ware schoonheid vanbinnen, meent Erkens. En dus speelde hij tijdens deze avond alles met naar eigen zeggen evenveel goesting. Elk tussentijds applaus was daarbij uit den boze, want dat maakte hem zenuwachtig. En dat bleek voor een keer niet gespeeld, zoals ook uit onderstaand filmpje blijkt. ‘Ik ben zo’n onzekere muzikant […]. Ik wil mezelf op mijn gemak stellen door met mijn publiek te praten.’ (foto: Moessorgski)

Vrouwelijke melodieën

Bij de kern van zijn exposé aanbeland, gaat Erkens dieper in op de bouwstenen van de muziek. Voor wie diens korte bijdragen aan Culture Club recent op het web had herbekeken, waren de uiteenzettingen over ritme, melodie en harmonie eerlijk gezegd een beetje déjà entendu. Maar dat doet niets af aan het feit dat Erkens enkele interessante punten maakt. Over de paradoxale bevrijding van het westerse ritme door het idioom van Afrikaanse slaven bijvoorbeeld, treffend geïllustreerd aan de hand van George Gershwin, die in Noord-Amerika deze ‘zwartenmuziek’ in een klassiek jasje stak. Of over de melodie, ‘het vrouwelijke element in de muziek’, die soms beperkt kan blijven tot één simpel motief, getuige de wereldberoemde aanhef van Beethovens vijfde symfonie. ‘Eigenlijk is dit een melodie die er geen is. Eigenlijk is dit armoe troef’, dixit Erkens. En tot slot over de harmonie, ‘een westerse uitvinding die een rechtstreeks gevolg is van de complexiteit die men polyfonie noemt’, en die in de handen van romantische componisten een onontbeerlijk element wordt in de uitdrukkingskracht van muziek. Zo klinkt de melodie van Chopins vierde prelude uit het opus 28 inderdaad bijzonder schraal wanneer ze niet door akkoorden wordt ingekleurd. (foto: Gershwin)

Het laatste deel van zijn voordracht vangt Erkens aan met de vraag waar muziek niét over gaat. Muziek drukt geen gevoelens uit, maar roept deze alleen maar op. Het is hier dat een vierde bouwsteen van de muziek om de hoek komt loeren, het affect: een component die in allerhande filmmuziek zeer uitgesproken aanwezig is. Maar waar muziek dan écht over gaat? Neen, dat kan Erkens niet zeggen. ‘Want moest ik u dat wél kunnen zeggen, dan was muziek ook niet meer nodig.’ Want hoe muziek ons aanspreekt, en wat ze ons zegt, gaat over ‘datgene waar we niet echt een stem voor hebben’, maar waarvan de boodschap wel nog altijd actueel blijft. De geboorte van een kind is zo’n intense belevenis. Eentje die we maar moeilijk onder woorden kunnen brengen. Eentje dus, waarvoor Erkens zijn toevlucht zoekt tot niemand minder dan Bach.      

En zo vloog de tijd razendsnel voorbij. Groot was na afloop de verbazing dat we al ruim meer dan anderhalf uur aan ’s mans lippen hingen. Onderhoudend praten over muziek is een kunst. Een die Marc Erkens tot in de gepunteerde nootjes beheerst.

PS: de kans is groot dat deze voorstelling nog dit kalenderjaar ook bij jou in de buurt op het programma staat. Waar muziek echt over gaat speelt de komende weken ook nog in Aarschot (dinsdag 5 december), Wetteren (maandag 11 december) en Turnhout (vrijdag 15 december). En in 2018 kan je in Hasselt terecht (woensdag 28 maart 2018).