Eeuwenoude traditie

De beiaardkunst is een muzikale traditie van Vlaamse origine. Ze is ongeveer 500 jaar geleden ontstaan toen men begon te musiceren op torenklokken met stokkenklavieren. De oudste vermelding van een stokkenklavier is terug te vinden in het stadsarchief van Oudenaarde onder het jaar 1510.  

Nog in de 16de eeuw verspreidde het instrument zich over het volledige grondgebied van de Nederlanden en vanaf de 17de eeuw ontstond er een intense en hoogstaande beiaardcultuur. De broers François (°1609) en Pieter (°1619) Hemony ontwikkelden rond 1644 namelijk de techniek om klokken zuiver te stemmen, waardoor de beiaard een volwaardig muziekinstrument werd. 

De broers Hemony kwamen van Lotharingen, en meer bepaald uit Bassigny, dat van oudsher bekend was door de klokkengieters die daar woonden. Voor velen van hen was in eigen streek nauwelijks werk te vinden. Daarom vertrokken zij rond Aswoensdag naar vaak verre streken in Europa, om voor elke kerk die dat wenste ter plaatse klokken te gieten. De meeste Lotharingse gieters waren typische ambachtslieden zonder veel muzikale kennis. De onzuiverheid van de klokken die door hen gegoten werden, bewijst dat.  

Veel steden hadden 5 tot 10 beiaarden, die meerdere keren per week werden bespeeld. Het instrument raakte echter nauwelijks bekend buiten zijn historische kerngebied, zodat klokkenmuziek een typisch en opvallend kenmerk werd van de steden en gemeenten in de Lage Landen.

Kunstmuziek

Na een periode van verval in de 19de eeuw, bloeide de beiaardcultuur vanuit Mechelen weer op. De motor daarvan was Jef Denyn, die in 1887 zijn vader opvolgde als stadsbeiaardier. Zijn vader had hem de basis van de beiaardkunst meegegeven, maar verder had hij zichzelf alles aangeleerd. Hij begon vanaf 1892 met de wekelijkse maandagavondbespelingen op de Sint-Romboutstoren. Een traditie die nog steeds voortgezet wordt. Denyn heeft de beiaardmuziek een plaats gegeven tussen de kunstmuziek. Hij wordt samen met zijn vader gezien als de ontwerper van de technologie die de moderne beiaard mogelijk maakte. Jef was voorstander van het zogenaamde tuimelaarsysteem dat ook door andere beiaardiers werd toegepast of uitgewerkt. Sinds 1897 begonnen hij en zijn geestverwanten internationale beiaardwedstrijden te organiseren. Die bestaan nog altijd en werden ook elders overgenomen. In Nederland vinden ze bijvoorbeeld plaats sinds 1927.

In het begin van de 20ste eeuw raakte de beiaardtraditie internationaal verspreid, met de Verenigde Staten van Amerika als belangrijkste groeigebied. Toch vind je nog altijd de meeste beiaarden in Vlaanderen en Nederland. Wereldwijd zijn er slechts 630 instrumenten, dus minder dan 1 per 10 miljoen inwoners. In Vlaanderen en Nederland is dat 1 per 100.000 inwoners. De meeste Vlaamse steden hebben nog een beiaardier in dienst, die door zijn wekelijkse bespelingen en zomeravondconcerten aan dit erfgoed een eigentijdse invulling geeft. 

Erfgoed

Beiaarden zijn ook nu nog actueel. Een mooi bewijs daarvan is dat de Unesco de Belgische beiaardcultuur in 2014 erkend heeft als immaterieel cultureel erfgoed.

Regelmatig weerkerende beiaardmuziek is een structureel element in de stad of gemeente dat een vorm van orde schept. Beiaardiers die ook modernere muziek spelen, maken van de beiaard een verbindingselement tussen oud en nieuw.

Beiaardmuziek leidt tot een collectieve beleving omdat ze hoorbaar is door iedereen in de omgeving, zonder onderscheid tussen ras, stand, inkomen, manier van leven of wat dan ook. Daarom is de beiaard ook een verbindend element in de samenleving van vandaag.

Meer weten?

In het museum Klok en Peel in de Noord-Brabantse gemeente Asten (Nederland) loopt een permanente tentoonstelling over de beiaard: Klank van de Lage Landen.

Ostadestraat 23
5721 WC Asten
www.museumklokenpeel.nl