1. Kan ik in de toekomst afspraken maken over de verdeling van mijn nalatenschap?

Afspraken maken over de verdeling van je nalatenschap is vandaag, afgezien van een paar strikte uitzonderingen, absoluut verboden. De maatschappelijke vraag naar méér vrijheid op dat vlak, staat in schril contrast met de beperkte mogelijkheden die we vandaag kennen. Daarom introduceert de wetgever vanaf 1 september 2018 de zogenaamde ‘erfovereenkomsten’. Daarbij is het heel belangrijk om te begrijpen wat die nieuwe erfovereenkomsten precies zijn. Of niet zijn … want de wetgever heeft niet volledig komaf gemaakt met het verleden: het principieel verbod om een erfovereenkomst op te stellen, blijft ook in de toekomst overeind. De hervorming van het erfrecht schrapt met andere woorden het verbod niet, maar het breidt wel de uitzonderingen op het verbod uit. De nieuwe erfovereenkomsten zullen bijvoorbeeld niet toelaten dat erfgenamen onderling de goederen van hun ouders gaan verdelen (‘jij neemt het appartement aan zee, ik krijg de spaarpot van mama’). Het zal evenmin gaan over de verdeling van de goederen tussen de overlevende ouder en zijn of haar kinderen. Met een erfovereenkomst zullen ouders ook niet kunnen beslissen wie mag erven en wie niet.

Maar wat verandert er dan wel?

Met een erfovereenkomst zal je een subjectief evenwicht tussen de kinderen kunnen bereiken. Ouders die in het verleden een kind op een bepaalde manier hebben bevoordeeld (bv. door dure studies in het buitenland te financieren of door jaren gratis op de kleinkinderen te letten), zullen de financiële scheeftrekking tussen de kinderen kunnen goedmaken. De schenkingen, genoten voordelen en de persoonlijke situatie van de kinderen zullen bij wijze van spreken op een weegschaal geplaatst worden. Zo kan er in de erfenis eventueel worden bijgestuurd zodat het evenwicht tussen de kinderen wordt hersteld. Een evenwicht waar iedereen zich in kan vinden, die de familiale vrede na overlijden van de ouders moet waarborgen.

Met een erfovereenkomst kan je je erfenis bijsturen zodat het evenwicht tussen je kinderen hersteld wordt.Daarnaast zullen erfgenamen ook specifieke erfovereenkomsten kunnen laten opstellen over specifieke rechtshandelingen. Zo zullen erfgenamen bijvoorbeeld een definitieve waarde kunnen ‘plakken’ op een schenking, wat vandaag de dag niet kan.

2. Kan ik zelf een erfovereenkomst opstellen?

Een erfovereenkomst onderteken je niet zonder erover na te denken. Zowel de erfgenamen als de ouders moeten de draagwijdte en gevolgen van hun beslissingen goed begrijpen, ook al zullen die gevolgen in veel gevallen pas in de toekomst tot uiting komen. Denk bijvoorbeeld aan iemand die via een erfovereenkomst aanvaardt dat zijn reserve (minimum beschermd erfdeel) kan worden aangetast in het voordeel van zijn broer. Dat kan grote financiële gevolgen hebben, die nog niet voelbaar zijn op het moment dat de overeenkomst opgesteld wordt. Vooraleer je een erfovereenkomst ondertekent, zal je verder moeten kijken dan de situatie ‘vandaag’; het zal ook vooruitblikken zijn. Een juiste begeleiding en een onafhankelijk en onpartijdig advies van een notaris zal dan ook cruciaal zijn. Juist daarom zullen mensen niet zelf op eigen houtje een geldige overeenkomst kunnen opstellen. De tussenkomst van de notaris en een stappenplan zullen verplicht zijn, zodat iedereen met voldoende kennis van zaken een erfovereenkomst kan sluiten.

3. Zal ik in de toekomst mijn erfgenamen kunnen onterven?

Het kerngezin dat in harmonie samenleeft, is vandaag niet altijd de regel. Mensen blijven bewust vrijgezel, scheiden en hertrouwen, hebben stief- en zorgkinderen … Nieuwe tijden vragen om nieuwe wetten. Maar ook de nieuwe regels behouden het evenwicht tussen vrijheid voor de erflater enerzijds en zekerheid voor bepaalde erfgenamen anderzijds. Vanaf 1 september 2018 zal iedereen, ongeacht het aantal kinderen, over de helft van zijn vermogen kunnen beschikken. Dat is dus meer dan nu het geval is. Goed nieuws voor wie wil schenken of een testament opstellen in het voordeel van bv. een feitelijk samenwonende partner of stiefkinderen. Zij krijgen meer mogelijkheden. Dat betekent echter ook dat de andere helft steeds voorbehouden zal worden aan de erfgenamen die recht hebben op een reserve (een minimaal beschermd erfdeel). Kinderen kunnen dus ook in de toekomst niet uitgesloten of onterfd worden. Ongelijkheid tussen de kinderen zal wel kunnen maar elk kind heeft recht op een minimaal deel dat hij of zij altijd zal kunnen opeisen. Wel zal de reserve per kind kleiner zijn naarmate er meer kinderen zijn. De helft moet immers opgesplitst worden door het aantal kinderen.

Vanaf 1 september kan je sowieso vrij beschikken over de helft van je vermogen, ongeacht hoeveel kinderen je hebt.

4. Zal ik in de toekomst nog kunnen erven van mijn kinderen?

Vandaag zijn het de ouders die erven als de overledene geen kinderen nalaat. Dat blijft ook zo in de toekomst. Wat verandert er dan wel? Vandaag hebben ouders, net zoals de kinderen, recht op een reserve. Dat betekent dat zij hoe dan ook recht hebben op een minimaal deel van de erfenis (1/4^de per ouder). Die reserve kan wel beperkt worden als de erflater een schenking of een testament heeft opgesteld in het voordeel van zijn echtgeno(o)t(e) of wettelijk samenwonende partner. Feitelijk samenwonende partners en anderen vallen vandaag nog uit de boot. De ouders van de overledene kunnen tegenover hen hun erfrechten opeisen als een schenking of een legaat ‘te groot’ is. Vaak gebeurt dat tegen de oorspronkelijke bedoeling in van de overleden partner. De nieuwe erfregels maken komaf met deze beperking: vanaf 1 september 2018 hebben ouders een erfrecht, maar dat zal altijd beperkt kunnen worden door schenkingen of legaten aan anderen, ongeacht wie deze mensen zijn (de kinderen, een vriend, een partner …)

5. Zullen de nieuwe erfregels altijd in ons voordeel spelen?

Voor een groot deel van de mensen staat de hervorming van het erfrecht gelijk aan goed nieuws: meer mogelijkheden om schenkingen en/of legaten te plannen , meer flexibiliteit, meer zekerheid … Maar in sommige gevallen kunnen de nieuwe regels de bestaande successieplanning in de war gooien van mensen die al schenkingen hebben gedaan. Zo zullen er bijvoorbeeld nieuwe methodes voor de waardering van schenkingen zijn. Afhankelijk de situatie kan het zijn dat sommige erfgenamen beter af waren met de oude regels.

De wetgever heeft rekening willen houden met deze mensen. Iedereen die twijfels en vragen heeft bij de toepassing van de nieuwe regels op de schenkingen die hij of zij al gedaan heeft, kan bij de notaris advies vragen over zijn of haar specifiek geval. Indien nodig kan de notaris tot en met 31 augustus 2018 een ‘verklaring van behoud’ opstellen waarbij de erflater kan verklaren dat de oude regels van toepassing moeten blijven op al die schenkingen.