Wat is aspartaam?

Aspartaam ​​is een veel gebruikte, kunstmatige zoetstof en een van de meest populaire suikervervangers in caloriearme voedingsmiddelen en dranken, waaronder light frisdrank. Ze wordt wereldwijd gebruikt als additief onder het nummer E951. De stof is 200 keer zoeter dan sucrose (klontjessuiker). Aspartaam werd per toeval ontdekt in 1965 door James M. Schlatter, bij zijn zoektocht naar een middel tegen maagzweren. Het is een schoolvoorbeeld van serendipiteit.

Waar vindt men aspartaam terug?

Aspartaam wordt aan heel veel producen toegevoegd. Een paar voorbeelden: frisdranken, zuivelproducten, ijs, kauwgom, chocolade, ontbijtgranen, soepen, jam, boterhampasta, koek en gebak, snoepjes en desserts. De stof wordt ook als poeder of als tafeltabletjes gebruikt, onder meer om in de koffie en thee te doen, onder verschillende merknamen. 

Is aspartaam toxisch?

Over aspartaam, dat vooral in de populaire light frisdranken zit, doen er veel horrorverhalen de ronde over de vermeende kankerverwekkende eigenschappen ervan. De EFSA heeft in 2006 de aanvaardbare dagelijkse inname ADI van aspartaam vastgesteld op 40 mg/kg lichaamsgewicht. Er blijkt namelijk uit verschillende wetenschappelijke onderzoeken dat aspartaam, indien gebruikt onder de vastgestelde ADI, geen gezondheidsrisico’s met zich meebrengt. Tot deze conclusie komen de EFSA,^[1] het Scientific Committee on Food (SCF)^[2] en het Joint Expert Committee on Food Additives (JECFA).^[3]

Potentieel giftig?

Sommige ‘gezondheidswerkers’ beschuldigen aspartaam ervan potentieel giftig – ze spreken al van ‘het witte gif’ – en kankerverwekkend te zijn, maar tot nog toe heeft geen enkele studie dit kunnen aantonen, als het verbruik niet hoger is dan 40 mg per kilogram lichaamsgewicht per dag. Western Oregon University bepaalde de hoeveelheid aspartaam in cola light en vond 125 mg in een blikje van 250 ml, oftewel 0,5 mg/ml.^[4] In een blikje van 330cc zit dus 165 mg aspartaam. Om de ADI-waarde te overschrijden zou een persoon van 60 kg dagelijks 14,5 blikjes (dus 5 liter) suikervrije frisdrank moeten drinken (60 x 40 = 2400 mg/165 mg = 14,5). Dat is onrealistisch veel. Het is erg onwaarschijnlijk dat iemand dagelijks 5 liter cola light drinkt.

Snel afgebroken in de dunne darm

Aspartaam wordt snel afgebroken in de dunne darm. Zelfs bij inname van zeer hoge doses aspartaam (meer dan 200 mg/kg) wordt door de snelle afbraak geen aspartaam in het bloed gevonden.^[5] Bij inname valt aspartaam uiteen in zijn samenstellende componenten asparaginezuur, fenylalanine, methanol, in een verhouding van 4:5:1 op massabasis, en in verdere afbraakproducten, waaronder formaldehyde, dat verder wordt omgezet in mierenzuur.

Wat betreft deze afbraakproducten in het lichaam van aspartaam, nog het volgende.

Fenylalanine is een essentieel aminozuur, dat wil zeggen dat we dit bouwsteentje van eiwitten niet zelf kunnen aanmaken, maar moeten opnemen uit de voeding. Uit onderzoek blijkt dat zelfs bij hoge opnames van aspartaam (30 tot 69 mg/kg lichaamsgewicht) de concentratie aan fenylalanine binnen de normale waarden na de maaltijd valt. En om een ijkpunt te hebben: de concentratie van fenylalanine in het bloed na het drinken van 28 blikjes light frisdrank is even hoog als na het drinken van één glas melk. Er bestaat echter een zeer zeldzame erfelijke ziekte, fenylketonurie geheten. Mensen die eraan lijden slagen er niet in om fenylalanine te metaboliseren, waardoor een negatief effect op de ontwikkeling van de hersenen ontstaat. In België wordt deze ziekte systematisch opgespoord bij de geboorte. Deze personen moeten dus bronnen van fenylalanine mijden, waaronder aspartaam. Om die reden staat op het etiket van voedingsmiddelen, waaraan aspartaam is toegevoegd, vermeld: ‘bevat een bron van fenylalanine’. Voor alle duidelijkheid: er zijn veel belangrijker bronnen van fenylalanine in de gewone voeding dan aspartaam. Een blikje frisdrank dat de maximale dosis aspartaam zou bevatten dat is toegestaan door de Europese Unie, zou nog 22 keer minder fenylalanine aanvoeren dan 100 gram Goudse kaas, 14 keer minder dan 100 gram pinda’s en 4,5 keer minder dan 100 gram wit brood.

Volkomen natuurlijk aminozuur

Het afbraakproduct asparaginezuur is een volkomen natuurlijk aminozuur en is niet toxisch. Het wordt in het lichaam verder afgebroken naar CO₂ en via de longen uitgescheiden.

Ten slotte wordt de derde metaboliet methanol omgezet in formaldehyde. Formaldehyde is een giftige stof, maar studies bij mensen hebben aangetoond dat mierenzuur sneller wordt uitgescheiden dan het wordt gevormd na inname van aspartaam. Ook deze stof wordt van nature in heel wat andere voedingsmiddelen aangetroffen, zoals fruitsappen en wijn, en in concentraties die stukken hoger liggen dan in een blikje frisdrank. Zo geeft één blikje frisdrank in de regel gemiddeld 55 mg formaldehyde vrij, maar rode wijn bevat ook zoveel, witte wijn zelfs het dubbele, en één liter groentesap (verkregen door enzymatische ontsluiting) ongeveer 140 mg, dus zowat drie keer meer! Een volwassene zou meer dan 600 blikjes frisdrank kort na elkaar moeten drinken voordat gevaarlijke concentraties methanol in het bloed terechtkomen. Hoogleraar voedingsleer Martijn Katan stelt het als volgt: ‘De hoeveelheid methanol die in je lichaam vrijkomt na het drinken van cola light, is vergelijkbaar met wat er vrijkomt nadat je een klein appeltje hebt gegeten. Je lichaam kan dat heel goed afbreken en verwerken.’ Anders gezegd: methanol is een giftige stof, maar deze stof komt ook in ons lichaam terecht wanneer we groenten en fruit eten.

Dus niet kankerverwekkend, of toch wel?

Aspartaam zelf en ook de metaboliet diketopiperazine hebben geen genotoxische werking, dat wil zeggen dat ze niet in staat zijn het genetische materiaal van mensen aan te tasten, waardoor bijvoorbeeld kanker zou ontstaan.^[6] Een uitgebreide review uit 2019 komt tot de conclusie dat aspartaam, in de gebruikte hoeveelheden, niet kankerverwekkend is.^[7]

Niet iedereen is evenwel overtuigd. Hoewel de EFSA en andere grote organisaties de zoetstof aspartaam als veilig beschouwen, wijst een nieuwe studie van professor Erik Milllstone en doctor Elisabeth Dawson van de universiteit van Sussex erop dat het panel van de EFSA de resultaten van onderzoeken naar de veiligheid van aspartaam niet op een neutrale manier heeft gevoerd.^[8] Studies die wezen op een negatief effect werden geweerd, en van alle studies die geen problemen zagen in het gebruik van aspartaam werd 84% ‘probleemloos’ overgenomen. Beide wetenschappers hebben dus vraagtekens bij de veiligheid van aspartaam en pleiten voor een drastische herziening van de EU-procedures in verband met voedselveiligheid, ook wat betreft het gebruik van kunstmatige zoetstoffen. Het is dus misschien wel aangewezen om de veiligheid van aspartaam eens volledig opnieuw te bekijken.^[9] Niet alleen in het licht van kankerpreventie – er zijn tot nog toe geen bewijzen van carcinogeniteit in de toegestane hoeveelheden^[10],[11] – maar ook met betrekking tot toxiciteit voor de nieren,^[12] en de effecten op de samenstelling van de bacteriële massa in de dikke darm[13]^,[14].

→Deze tekst komt uit het boek ‘Hele en halve waarheden en complete onzin over voeding’ – Eric De Maerteleire (Manteau, mei 2020)

Referenties

[1] https://efsa.onlinelibrary.wiley.com/doi/pdf/10.2903/j.efsa.2013.3496

[2] SCF. (2002). Opinion of the Scientific Committee on Food – Update on the Safety of Aspartame.

[3] http://apps.who.int/food-additives-contaminants-jecfa-database/chemical.aspx?chemID=62

[4] https://digitalcommons.wou.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1088&context=honors_theses

[5] Magnuson, B.A., Burdock, G.A., Doull, J., et al. (2007). Aspartame: a safety evaluation based on current use levels, regulations, and toxicological and epidemiological studies". Critical Reviews in Toxicology, 37(8), 629-727.

[6] Otabe, A., Ohta, F., Takumi, A. & Lynch, B. (2019). Mutagenicity and genotoxicity studies of aspartame. Regulatory Toxicology and Pharmacology, 103, 345-351.

[7] Haighton, L., Roberts, A., Jonaitis, T. & Lynch, B. (2019). Evaluation of aspartame cancer epidemiology studies based on quality appraisal criteria. Regulatory Toxicology and Pharmacology, 103, 352-362.

[8] Millstone, E.P.& Dawson, E. (2019). EFSA's toxicological assessment of aspartame: was it even-handedly trying to identify possible unreliable positives and unreliable negatives?. Arch Public Health. 77, 34.

[9] Choudhary, A.K. & Pretorius, E. (2017). Revisiting the safety of aspartame. Nutrition Reviews, 75(9), 718-730.

[10] Mallikarjun, S. & Sieburth, R.M. (2015). Aspartame and Risk of Cancer: A Meta-analytic Review. Archives of Environmental and Occupational Health, 70(3), 133-141.

[11] Haighton, L., Roberts, A., Jonaitis, T. & Lynch, B. (2019). Evaluation of aspartame cancer epidemiology studies based on quality appraisal criteria. Regulatory Toxicology and Pharmacology, 103, 352-362.

[12] Ardalan, M.R., Tabibi, H., Ebrahimzadeh, A.V. & Mahdavi, M.A. (2017). Nephrotoxic Effect of Aspartame as an Artificial Sweetener: a Brief Review. Iranian journal of kidney diseases,11(5), 339-343.

[13] Jodi E Nettleton, Raylene A Reimer, Jane Shearer (2016). Reshaping the Gut Microbiota: Impact of Low Calorie Sweeteners and the Link to Insulin Resistance? Review. Physiol Behav. Oct 1;164(Pt B):488-493.

[14] Jotham Suez et al. (2014). Artificial Sweeteners Induce Glucose Intolerance by Altering the Gut Microbiota. Nature, Oct 9;514(7521):181-6.