Zowel in westerse als oosterse samenlevingen stijgt het percentage senioren snel. Maar we zijn nog niet geprogrammeerd voor 25 of zelfs 30 jaar vrije tijd. Dit vormt een uitdaging voor onze huidige maatschappelijke structuur en hoe we ons aanpassen, zal de rol van senioren nu en in de komende jaren beïnvloeden.

Hoe je je tijd na je pensionering kunt invullen, is één kant van het probleem, maar er zijn ook andere zorgen. Gaat ons zorgstelsel failliet of zal het pensioenstelsel zal instorten onder de last van een vergrijzende bevolking?

 Laura Carstensen, professor in de psychologie aan de Stanford University, waar ze stichtend directeur is van het Stanford Center on Longevity en de hoofdonderzoeker van het Stanford Life-span Development Laboratory is een expert op het gebied van veroudering.

Wat is een senior?

“Om beter te begrijpen hoe de rol van senioren in onze samenleving ten goede kan veranderen, is het belangrijk om te begrijpen waar we vandaan komen en waar we naartoe willen. Laten we eens kijken naar de verschillende rollen die ouderen door de geschiedenis heen hebben gespeeld. Wat is een senior? Mensen hebben de neiging om mensen in categorieën in te delen. In feite categoriseren we mensen sinds het begin van de beschaving. Wanneer iemand de leeftijd van 65 jaar bereikt, wordt hij/zij gecategoriseerd als senior, ook als die persoon zichzelf niet als oud of senior herkent. Het is eerder een sociale constructie dan een bepaald biologisch stadium.”

Bovendien kan de chronologische leeftijd die wordt aangeduid met ’ouderdom’ zowel cultureel als historisch variëren. Helaas is er altijd een stigma verbonden aan ‘oude mensen’ en ‘ouderdom’, en dat is de reden waarom verschillende culturen over de hele wereld de behoefte voelen om eufemismen te vinden, zoals:

• Senioren
• Oudere volwassenen
• De herfst van het leven
• De avond van het leven
• Voor hoogbejaarden: de winter van het leven
• De Gouden Tijd

Sommige van deze termen kunnen neerbuigend overkomen en veel mensen vinden het helemaal niet leuk om als ouderen of senioren te worden gecategoriseerd. In plaats daarvan zouden ze liever gewoon ‘oud’ worden genoemd en het feit onder ogen zien dat ze niet zo jong zijn als ze ooit waren. Anderen zien de term 'oud' als iets met een negatieve connotatie en weigeren dat soort categorisering. Hoe dan ook, het is een gevoelige kwestie.

Hoe is de rol van senioren in de loop van de geschiedenis veranderd?

“Genetisch gezien zijn we niet slimmer of hartelijker dan onze familieleden 10.000 jaar geleden waren. Desalniettemin zijn we in de praktijk biologisch fitter dan onze overgrootouders.”

Waar komen we vandaan? En hoe is de rol van senioren door de geschiedenis heen veranderd? Historisch gezien zijn er verrassende en vaak trieste feiten over ouderdom. Vanuit biologisch oogpunt was de levensverwachting vóór de 20e eeuw vaak lager dan 60 jaar. Dus niemand had het soort levensduur dat we vandaag zien.

Vanuit sociologisch oogpunt is er altijd enige onduidelijkheid geweest over ouderdom. Ouderdom kan ofwel worden gezien als een bron van wijsheid en prestige of als een stadium van verval en een bron van lijden.

Oude tijden

Hoewel sommige sterke, gezonde mensen de leeftijd van 70 bereikten, stierven de meesten voor hun vijftigste. Degenen die in de veertig werden, werden met respect behandeld, terwijl degenen die zwak waren als een last werden beschouwd, genegeerd en zelfs gedood.

In de oudheid werd de categorie ‘oud’ niet op basis van leeftijd toegepast, maar op het verlies van het vermogen om nuttige taken uit te voeren.

 Klassieke Griekse en Romeinse culturen

Ouderdom werd gezien als een fase van verval, terwijl vooral schoonheid, kracht en jeugd werden gewaardeerd. De Atheners, in de tijd van Aristoteles, hielden niet van oude mensen en kwamen vaak tegen hen in opstand.

Middeleeuwen en renaissance

Geen van beide tijdperken bleek de ‘gouden eeuw van veroudering’ te zijn en er was vaak een antagonistische benadering van ouderen. Ouderdom werd vaak afgeschilderd als een wrede of zwakke levensfase. Afhankelijk van de omstandigheden konden ze "gerespecteerd of veracht, geëerd of ter dood gebracht worden". Sommige van de 16e-eeuwse utopisten, zoals Thomas More en Antonio de Guevara, begonnen zich echter een wereld voor te stellen waarin oude mensen konden kiezen tussen leven in aftakeling of waardig sterven. Op dat moment was een leven van meer dan 65 jaar een zeer zeldzame prestatie.

Mediterrane en Latijnse cultuur

Dit is een andere cultuur die ouderen vereert als belangrijke mensen. De oudste generatie wordt vaak ingezet om te helpen bij de zorg voor de jongsten, terwijl de kostwinners buitenshuis werken. Als zodanig bleven ouderen grondig geïntegreerd, tot ver in de latere levensfasen. moderne tijd Door vele verbeteringen door de eeuwen heen is de levensverwachting nu ongeveer 79 jaar voor mannen en 83 jaar voor vrouwen. Maar in moderne westerse culturen is de culturele status van senioren afgenomen. Naarmate ze langer leven, raken ouderen vaak ontheemd vanwege financiële beperkingen of het onvermogen om zelfstandig te wonen. Velen worden gedwongen te verhuizen naar bejaardentehuizen, begeleid wonen en verpleeghuizen. Sommigen beschrijven dit fenomeen zelfs als 'ageism'.

Georges Minois stelt dat "altijd en overal de jeugd de voorkeur heeft gekregen boven de ouderdom". De moderne westerse cultuur staat bekend om de individualistische focus op jeugd, zelfredzaamheid en individualisme. Als gevolg daarvan hebben de Verenigde Naties in 2011 een mensenrechtenverdrag voorgesteld dat specifiek ouderen zou beschermen.

Feit is dat veel gezinsdynamieken drastisch zijn veranderd, met meer grootouders dan kinderen. Zoals Laura Carstensen het stelt: “Die piramide die altijd de verdeling van de leeftijd in de bevolking vertegenwoordigde, met veel jongeren onderaan en een kleine piek van oudere mensen die tot op hoge leeftijd overleven, is omgevormd tot een rechthoek."

De rechthoek- of kubusvorm betekent dat voor het eerst in de geschiedenis van de menselijke soort de meeste baby's die in de ontwikkelde wereld worden geboren, de kans krijgen oud te worden. Laura Carstensen stelt ook dat de stijging van de levensverwachting niet gebeurde omdat we sterker zijn dan onze voorouders, maar omdat cultuur, wetenschap en technologie een sleutelrol speelden bij het verbeteren van gezondheid en welzijn.

Welke rol spelen oudere volwassenen in de huidige samenleving?

"De 20ste eeuw was getuige van twee ingrijpende veranderingen in regio's van de wereld waar mensen goed zijn opgeleid en wetenschap en technologie floreren." Laura L. Carstensen

Als we bereid zijn te luisteren en te leren, is het gemakkelijk in te zien dat het belang van ouderen voor onze samenleving verder gaat dan oppassen op kleinkinderen, verhalen vertellen, geld en eten geven. De immense oceaan van ervaring en wijsheid kan als een baken dienen voor jongere generaties.

Ouderen spelen ook een sleutelrol bij het onderwijzen van culturele waarden aan jongeren en het bewaren van tradities, aangezien ze de bewakers zijn van een rijk cultureel erfgoed.

Zijn we op weg naar een leeftijdsinclusieve samenleving?

Hoewel er in de ontwikkelde landen nog steeds een aanzienlijk aantal senioren in armoede leeft, is er volgens The Guardian de afgelopen twintig jaar veel moeite gedaan om de armoede onder gepensioneerden terug te dringen. In plaats van ons te concentreren op een ontmoedigende visie op de impact van een vergrijzende bevolking, zou het helpen als we een meer evenwichtige benadering zouden volgen bij de implementatie van nieuwe beleidsoplossingen die de echte uitdagingen zouden aanpakken, zoals:

• Hoe kunnen we ervoor zorgen dat oudere volwassenen de ondersteuning krijgen die ze nodig hebben om hun huis zo lang mogelijk aan te passen aan de ouderdom?
• Hoe kunnen we ervoor zorgen dat degenen die voor oudere volwassenen zorgen, de ondersteuning en training krijgen die ze nodig hebben?
• Hoe bieden we ondersteuning om senioren in staat te stellen bij te blijven dragen aan de samenleving met de beste kwaliteit van leven?

Het milieu seniorvriendelijk en toegankelijker maken moet een zorg zijn van elke overheid, vooral als het gaat om het bieden van veilige omgevingen om te wandelen, fietsen en het openbaar vervoer te nemen. In Singapore hebben ouderen bijvoorbeeld een kaart die ze kunnen vegen bij oversteekplaatsen om de verkeerslichtwisselingen te vertragen, zodat ze genoeg tijd hebben om de straat over te steken (bron: The Guardian).