We leven in een tijd waarin we direct kunnen communiceren met verre vrienden en familieleden door een paar muisklikken of tikken op een touchscreen. Ondanks de vooruitgang in communicatietechnologie en de toenemende verbondenheid die deze met zich meebrengt, wijst onderzoek uit dat we als samenleving eenzamer zijn dan we ooit zijn geweest. (Anne-Marie Botek, www.agingcare.com)

Nog voor corona

Uit een rapport van Cigna over 2020 blijkt dat meer dan de helft (61%) van de volwassenen in de VS aangeeft zich soms of altijd alleen te voelen. Dit cijfer schetst een uitzonderlijk somber beeld omdat het is gebaseerd op gegevens die medio 2019 zijn verzameld - vóór de COVID-19-pandemie en wijdverspreide volksgezondheidsmaatregelen die tot buitengewone niveaus van sociaal isolement hebben geleid. Hoewel mensen van alle rangen en standen zich geïsoleerd en alleen kunnen voelen, is er misschien geen andere leeftijdsgroep die de scherpe angel van eenzaamheid meer voelt dan de ouderen.

Eenzaamheid bij senioren begrijpen

Ouder worden brengt veel veranderingen met zich mee die kunnen bijdragen aan een eenzamer leven. Een van de grootste problemen voor senioren is dat hun sociale kringen kleiner worden naarmate de jaren verstrijken. Aan de ene kant geeft pensioen oudere volwassenen meer vrije tijd voor hobby's en ontspanning, maar het betekent ook het einde van zinvolle interacties met collega's op een regelmatige basis. Bovendien kunnen vrienden, familieleden en anderen verhuizen of overlijden.
Carol Bradley Bursack, verzorgingsdeskundige en auteur van Minding Our Elders: Caregivers Share Their Personal Stories, zag uit de eerste hand hoe diep haar grootouders en ouders rouwden om deze persoonlijke verliezen.
"Ik vroeg me af hoe leuk het is om de laatste te zijn die overeind blijft," herinnert ze zich. "Mijn moeder, die ooit zo graag kerstkaarten kreeg, merkte dat het aantal kaarten dat ze kreeg elk jaar afnam, en dat de kaarten die ze wel kreeg vaak droevig nieuws bevatten over overlijden of ziekte."

Minder mobiel

Zelfs degenen die nog steeds in de buurt wonen, kunnen moeilijk persoonlijk te ontmoeten zijn door veranderingen in mobiliteit. Dit is vooral het geval wanneer een senior om veiligheidsredenen stopt met autorijden. Ouderdomsaandoeningen, zoals gehoorverlies en oogziektes, kunnen het ook zo moeilijk maken om te communiceren dat het niet meer de moeite waard lijkt.

Schaamte

Schaamte kan ook een factor zijn. Veel ouderen met chronische medische aandoeningen hebben niet alleen te maken met logistieke uitdagingen als het gaat om het verlaten van het huis, maar ze kunnen zich ook onzeker voelen over deze "duidelijke" tekenen van het ouder worden. Incontinentie is een veel voorkomend probleem dat het sociale leven van ouderen kan bemoeilijken, terwijl het gebruik van duurzame medische apparatuur zoals mobiliteitshulpmiddelen en zuurstoftherapiesystemen hun zelfvertrouwen kan aantasten.
Het is al moeilijk genoeg voor een oudere om gezonde relaties te onderhouden ondanks deze uitdagingen. Wanneer iemands directe omgeving te maken heeft met een combinatie van deze factoren, kan het moeilijk (zo niet onmogelijk) zijn om regelmatig samen te komen of contact te houden met vrienden. Helaas ervaren veel senioren een afname in de kwantiteit en kwaliteit van hun relaties naarmate ze ouder worden, of dit nu door henzelf is opgelegd of door krachten buiten hun controle.

Families worstelen om "vergeten ouderen" te ondersteunen

"Zelfs wanneer een oudere volwassene wordt verzorgd door mantelzorgers," zegt T. Byram Karasu, M.D., professor emeritus aan de afdeling psychiatrie en gedragswetenschappen van het Albert Einstein College of Medicine, "wordt nog vaak weinig aandacht besteed aan diepgaande, boeiende communicatie tussen een senior en de rest van hun familie".

De bovengenoemde veranderingen spelen zeker een rol, maar verzorgers zijn meestal zo uitgeput van het jongleren met hun dagelijkse verantwoordelijkheden dat ze weinig tijd of energie over hebben om in hun eentje aan alle emotionele en sociale behoeften van een senior te voldoen.

Gezinsstructuur

Bobbie Smith, een professionele zorgverlener voor Home Instead Senior Care met meer dan zes decennia ervaring in de ouderenzorg, onderschrijft dit gevoel, maar gelooft dat de structuur van gezinnen ook een onderliggend probleem is. Ze zegt dat een moderne trend de afbraak is van uitgebreide familiebanden zoals die tussen grootouders en kleinkinderen. Hierdoor hebben veel ouderen het gevoel dat ze "aan de kant zijn geschoven" en zijn vergeten. Familiegroepen die over het hele land verspreid zijn, vinden het bijzonder moeilijk om tijd vrij te maken voor bezoeken en zelfs voor regelmatige communicatie via telefoon en post.

De gevolgen van eenzaamheid voor ouderen

Een gebrek aan bevredigende persoonlijke relaties heeft niet alleen gevolgen voor iemands mentale en emotionele gezondheid. In feite kan het ook een tol eisen op iemands fysieke gezondheid. Een meta-analyse uit 2018 van 35 onderzoeksartikelen die eenzaamheid en sterfte maten, bevestigde dat zich eenzaam voelen een risicofactor is voor sterfte door alle oorzaken voor zowel mannen als vrouwen.

Een andere studie uitgevoerd door onderzoekers van de University of California, San Francisco (UCSF) ontdekte dat volwassenen van 60 jaar en ouder die rapporteerden zich eenzaam te voelen een hoger risico liepen op functionele achteruitgang, naast het verhoogde risico op overlijden. Deze achteruitgang manifesteerde zich specifiek in het vermogen van de deelnemers om activiteiten van het dagelijks leven (ADLs) uit te voeren - de basistaken (baden, aankleden, verplaatsen, toiletgang, continentie en eten) die nodig zijn voor een echt onafhankelijk leven. Met andere woorden, ongecontroleerde eenzaamheid kan het vermogen van ouderen om zelfstandig te leven in gevaar brengen en hun behoefte aan hulp van een familie verzorger of een andere bron van langdurige zorg versnellen.

Vergelijkbaar met chronische stress

Eenzaamheid zou op het lichaam inwerken op een manier die vergelijkbaar is met chronische stress. Volgens onderzoek gefinancierd door het National Institute on Aging (NIA), verhoogt het de niveaus van stresshormonen zoals cortisol, wat de immuunreacties belemmert en bijdraagt aan ontstekingen. Langdurige eenzaamheid is zwaar voor het lichaam en kan senioren kwetsbaar maken voor geestelijke gezondheidsproblemen zoals angst en depressie en chronische aandoeningen zoals hartziekten en obesitas.

Een ander onderzoek, gepubliceerd in JAMA Psychiatry, vond zelfs een verband tussen gevoelens van sociale eenzaamheid en de ontwikkeling van biomarkers in de hersenen die veel voorkomen bij de ziekte van Alzheimer in de preklinische fase.