De feiten

1. De Vogel Roc

De Roc was een vogel uit Perzische verhalen die bij ons bekend raakte door onder meer Marco Polo en de avonturen van Sinbad de Zeeman uit de sprookjes van Duizend-en-een-nacht. Deze vogel was zo groot dat de zon door zijn vleugels verduisterd werd. Een grote vogel betekent dus ook grote jongen en die werden volgens de overlevering gevoed met olifanten.

Echt bestaan

Zulk een reusachtige vogel kan toch alleen maar in mythen voorkomen, toch? Wel, eigenlijk heeft er wel degelijk ooit zo’n grote vogel bestaan. Hij kreeg de naam olifantsvogel en behoorde tot de familie der struisvogels. Dat betekende dus dat hij niet kon vliegen. Deze vogel kon wel drie meter groot worden en tot vijfhonderd kilo zwaar worden! Gigantisch beest dus en hetzelfde gold voor zijn eieren die tot 34 cm lang en 24 cm breed konden worden. Dat zijn de grootste eieren die ooit hebben bestaan onder de landdieren.

De olifantsvogel leefde op het eiland Madagaskar en zowel de Perzen als de Arabieren dreven handel met de gehele Afrikaanse kust. Wellicht hebben ze dus zo de verhalen over deze grote vogels opgevangen. Mogelijk hebben ze hem zelfs nog gezien, want de olifantsvogels leefden tot de jaren 1650-1700.

2. Draak

Misschien is de draak wel het meest tot de verbeelding sprekende mythische wezen ter wereld. Afhankelijk van waar je vandaan komt, staat de draak symbool voor ofwel het kwade en het verschrikkelijke ofwel het goede en het beschermende wezen.

Middeleeuws Europa

In Europa zie je twee opsplitsingen. In het voorchristelijke tijdperk werd een draak niet per se als ongunstig of slecht aanzien. In tegendeel, heel vaak werd het fabeldier als gunstig bekeken.

Dat veranderde met het christendom. In de ogen van gelovige christenen stond de draak symbool voor de duivelse Slang van het Paradijs en veranderde zijn aanzien van goed naar kwaad. Heel wat helden moesten op hun weg een draak bekampen. Denk maar aan Sint-Joris of Siegfried. Zij werden uiteindelijk bekend als zogenaamde drakendoders. Omwille van zijn schrikwekkend uiterlijk werd de draak ook vaak als symbool gebruikt. Dat zien we vandaag nog steeds in de vlag van Wales. Maar in het algemeen werden draken aanzien als teken van het heidense en zelfs het duivelse. Het beeld van de reusachtige vuurspuwende draak vindt hier zijn oorsprong.

Buiten Europa

In landen buiten Europa brengt een draak meestal voorspoed en geluk. Hij is ook een beschermer tegen het kwade.

In China zijn draken bijzonder populair. Daar waren ze goden over het water en beschermden ze een parel met magische eigenschappen. De draak was ook het symbool van de Chinese keizers en op festivals zie je heel vaak een drakenkostuum opduiken. Ook drakenboten en de zogenaamde drakendans zijn heel populair in de Aziatische cultuur.

3. Griffioen

Van alle mythische wezens is de griffioen wellicht één van de meest opvallende. Deze half leeuw - half adelaar vindt zijn oorsprong bij Iraanse ruiters genaamd de Scythen en het Oude Griekenland. Daar pronkte de griffioen op zaken als halskettingen en ringen. De twee dieren waaruit hij is opgebouwd duiden volgens de mythologie op het feit dat hij zowel heerst over de aarde als de lucht. Het is pas vanaf de middeleeuwen dat de griffioen ook in West-Europa opduikt zoals bijvoorbeeld in het wapenschild van de Duitse provincie Pommeren. Hij stond in die tijd ook bekend als een symbool voor goddelijke macht en als bewaker van het goddelijke.

Afstammeling

In de Perzische legendes is de griffioen een aartsvijand van de paarden. Maar dat weerhield één griffioen er niet van te paren met een merrie. Het bracht een ander mythisch wezen tot stand: de hippogrief. Dit was een dier dat half paard en half adelaar vooral furore maakte in fantastische verhalen als paard van de helden. Een beetje zoals Pegasus in de Griekse mythologie.

Net als de griffioen maakt de hippogrief zijn opwachting in West-Europa pas in de middeleeuwen. Onder meer in verhalen over Karel de Grote en het epos Orlando Furioso van de Italiaanse dichter Ludovico Ariosto wordt er gewag gemaakt van dit mythische beest.

Tegenwoordig maken wezens als de griffioen en de hippogrief furore in zaken als computerspellen. Zo zijn ze te zien in de populaire reeks Dungeons & Dragons. Ook in de Harry Potter saga is er sprake van een hippogrief.

Logisch

Dat griffioenen ooit echt bestaan hebben, lijkt zo goed als uitgesloten. Er is geen enkel bewijs gevonden van hun bestaan, maar volgens paleontoloog Jack Horner is er toch een logische verklaring voor hun legende.

Horner zegt dat het namelijk geen toeval is dat de griffioen zijn ontstaan in het Midden-Oosten vond. Daar heeft men reeds enkele skeletten van de protoceratops gevonden. Dit was een dinosaurus met een vogelachtige kop en bek. Volgens de Amerikaanse wetenschapper hebben mensen altijd de neiging gehad de dingen te willen verklaren of er toch minstens een betekenis aan te geven. In het geval van de protoceratops hebben vroegere Scythen wellicht gedacht dat het om een groot wezen ging met het lichaam van een leeuw en de kop van een adelaar, twee wezens die ze wel kenden uit hun omgeving.

4. Eenhoorn

De eenhoorn is een wezen dat reeds in de Oudheid werd beschreven. Het zou gaan om een dier met een lange spiraalvormige hoorn op zijn voorhoofd. Hij stond reeds afgebeeld op zegels van de Indusbeschaving die wordt gesitueerd tussen 3.200 en 1.900 jaar voor Christus. In West-Europa wordt hij meestal afgebeeld als een paard- of geitachtig dier met een puntige hoorn.

Bijbels dier

Wat weinigen weten, is dat de eenhoorn zelfs meermaals in de Bijbel wordt genoemd. Volgens experts is dit echter een al dan niet bewuste vertalingsfout en zou er oorspronkelijk sprake zijn geweest van een oeros. Terwijl dit een zeer woest en bruut beest was, zou de eenhoorn iets verfijnder en eleganter zijn. Daarom nam hij de plaats in van de oeros.

Toch wordt ook de eenhoorn in de Europese cultuur als woest en ontembaar beschreven. Hij zou ook een pronkstuk zijn waar heel wat jagers hun doelwit van hadden gemaakt. Maar hem vangen of doden was zo goed als onbegonnen werk. Tenzij je, aldus de legende, één tactiek toepaste. Volgens de vertelsels zou je een eenhoorn enkel kunnen vangen wanneer je een maagd zijn pad doet kruisen. Die moet hem dan teken doen af te komen en wanneer hij dichterbij komt, opent zij haar schoot. Daarop zou de eenhoorn rustig zijn hoofd op haar neerleggen en verliest hij zijn woeste aard. Dat verhaal zou komen uit de Bijbel, waar de engel Gabriël op een eenhoorn joeg. Die laatste zou de maagd Maria tegenkomen op wiens schoot hij zijn hoofd te ruste legde. Dat wees volgens kenners erop dat de eenhoorn het symbool was van Jezus. Erg vergezocht allemaal, maar in die tijd werd het verhaal over de eenhoorn en de maagd als waarheid beschouwd.

Magische hoorn

Hoewel de eenhoorn een wild en woest dier betrof, werd hij vooral aanzien als symbool voor het goede. Hij zou staan voor zuiverheid en genade.

Toch zou hij volgens velen ook werkelijk helende krachten bezitten. En dan voornamelijk zijn hoorn. Reeds in het Oude Griekenland werd gezegd dat drinken uit de hoorn van een eenhoorn je genezen kon. Zijn hoorn fijnmalen zou dan weer dienst doen als afrodisiacum. Ook epilepsie zou ermee kunnen verholpen worden volgens een arts uit de jaren 1630. In de 17^de en 18^de eeuw werd zulk poeder nog verkocht in de hoogste kringen van Engeland. Het was daar toen nog een officieel geneesmiddel dat op de lijst van de dokters te vinden was.

Uiteraard was het moeilijk om aan zulk een hoorn te geraken. Vandaar dat men vaak afkwam met de hoorn van een dier dat wel echt bestaat, met name een narwal. Deze dolfijnachtige gebruikt die hoorn of slagtand als gevoelig tastorgaan. Het maakte hem tot een doelwit van heel wat walvisjagers die de narwal hiervoor wilden vangen.

Oorsprong

Is de eenhoorn gebaseerd op fantasie of heeft hij echt bestaan? Die vraag houdt wetenschappers al geruime tijd bezig. Volgens sommigen van hen zou de eenhoorn gebaseerd zijn op de oryx, een gazelle die in het Midden-Oosten en Noord-Afrika leeft. Wanneer je hem van opzij ziet, lijkt het alsof hij slechts één hoorn heeft. En de vroegste geschriften spreken van een eenhoorn die op een gazelle lijkt en niet op een paard zoals dat in Europa het geval is.

Anderen zien dan weer een kandidaat in de Indische neushoorn. Zij leggen het feit voor dat in vroege geschriften wordt gezegd dat de eenhoorn oorspronkelijk uit India en China zou komen. En Marco Polo spreekt in zijn reisverslagen ook over een Indische eenhoorn die ‘in niks gelijkt op de Europese eenhoorn’. Heeft hij het dan over de Indische neushoorn? Dit schuchtere dier laat zich nauwelijks zien en leeft diep weggeborgen in de jungle. En in tegenstelling tot zijn Afrikaanse neven heeft hij slechts één hoorn.

Tegenwoordig denken veel experts dat de eenhoorn wel degelijk echt bestaan heeft en baseren ze dit op fossiele vondsten van een uitgestorven neushoornsoort. Deze leefde zo’n 39.000 tot 29.000 jaar geleden, was 180 cm hoog aan de schoft en 4,5 meter lang. Verder woog hij zo’n 4 ton. Deze neushoorn had net als de Indische neushoorn slechts één hoorn die wel zo’n 2 meter lang was. Eén fossiel werd uitgegraven in Kazachstan en wordt dan ook de Siberische eenhoorn genoemd.