De groeiende colonnes vluchtelingen uit Oekraïne, de uit de pan swingende prijzen aan de benzinepomp: het doet denken aan de ellende van de Tweede Wereldoorlog en de oliecrisis uit de jaren '70. Leren we echt niets uit de geschiedenis?

Onbezorgde autoloze zondagen

De oliecrisis uit de jaren 70 associeer ik zelf vooral met een leuke herinnering, namelijk aan onbezorgde autoloze zondagen waarbij ik zomaar op straat kon rolschaatsen zonder het gevaar te lopen door een wagen te worden overhoop gereden. We maakten er met de buurjongens zelfs heuse wedstrijdjes van die ik tot mijn grote vreugde allemaal won. Velen onder ons toen kind waren zullen allicht gelijkaardige herinneringen hebben, maar voor de volwassenen was het minder aangenaam.

De autoloze zondagen waren niet voor iedereen even prettig. Een buurvrouw moest bevallen, maar haar man weigerde plichtsbewust met de auto naar het ziekenhuis te rijden. Uiteindelijk beviel ze onderweg naar het hospitaal in een taxi.

Zware economische gevolgen

De autoloze zondagen waren een krampachtige poging van de regering om bij wijze van drastische noodmaatregel de schaarste en de daaruit voortvloeiende prijsstijgingen op de oliemarkt op te vangen. Die prijzen gingen hallucinant de hoogte in. Zo verviervoudigde de prijs voor een vat ruwe olie op 3 oktober 1973 van  3 dollar per vat naar 12 dollar.

Economen Kristof Smeyers en Erik Buyst beschrijven in hun boek ‘Het gestolde land’ (2016) hoe België in deze periode een ware existentiële crisis meemaakte. Tussen 1974 en 1979 daalde de industriële werkgelegenheid in ons land met niet minder dan een vijfde.

Vooral symbolisch

De autoloze zondagen hadden vooral een symbolisch effect. Echt veel benzine werd er niet bespaard, want we verschoven gewoon ons gedrag. Konden we op zondag niet met de wagen op stap? Dan reden we gewoon zaterdag een extra ritje. De actie schoot dus grotendeels zijn doel voorbij en zorgde ook voor heel wat ergernis bij de bevolking.

Klinkt bekend: Nederlanders die bij ons komen 'shoppen'

In Nederland ging men nog een stapje verder. Daar was benzine en stookolie enkel nog op rantsoen verkrijgbaar: enkel wie een bonnetje van de overheid inleverde kon gaan tanken. Een plan dat echter grandioos mislukte, want mensen hamsterden bonnetjes en pomphouders verkochten onder de toonbank toch benzine.

En… de Nederlanders staken massaal de grens over naar België, waar ze wel nog vrij konden tanken. Toestanden die doen terugdenken aan coronatijden, waar Belgen en Nederlanders toen ze afwisselend wel of niet in eigen winkels konden shoppen gewoon de grens overstaken om daar hun boodschappen te doen.

Pril milieubewustzijn

Toch brachten de gedwongen dagen zonder auto het begin van een mentale verandering bij heel wat mensen teweeg. Tot dan toe was de gedachte dat je zuinig met energie moest omgaan nog zo goed als onbestaande.

Het pamflet van de Club van Rome ‘Grenzen aan de groei’ uit 1972 was zowat het beginmanifest van de ecologische beweging.

In dit pamflet werd gesteld dat de combinatie van een stijgende bevolkingsgroei, de verdere industrialisatie en de toenemende vervuiling de natuur onherstelbare schade zal toebrengen, met als resultaat een ketting van wereldwijde crisissen.

Dit pamflet was bij wetenschappers en politici weliswaar bekend, maar het vond nauwelijks weerklank bij de bredere lagen van de bevolking.

Wilfried Martens: ‘We moeten anders gaan leven!’

Nauwelijks een jaar later deed de oliecrisis deze pessimistische visie bijna visionair klinken. Steeds meer politiekers begrepen dat er wat moest veranderen. Toen nog CVP-voorzitter en later premier Wilfried Martens wierp zich in 1975 op een partijcongres zowaar op als een milieuactivist avant la lettre.

De economische crisis, als gevolg van de olieboycot, verplicht alle landen anders te gaan leven. (Wilfried Martens)

De term ‘anders gaan leven’ klinkt je wellicht niet onbekend in de oren. Het was de naam van de partij Agalev, opgericht in 1979 en in 2003 omgevormd tot Groen!

Gaan we nu dezelfde richting uit?

Intussen zijn we zowat 50 jaar verder en dreigt een nieuwe energiecrisis ons opnieuw te ontwrichten. De klimaatopwarming heeft intussen duidelijk gemaakt dat we geen keuze hebben en dringend structurele maatregelen zullen moeten nemen. Toch schrikt de vergroening onze beleidsmakers af omdat het een onzekere, en zeker dure operatie dreigt te worden.

De gascrisis als spiegel van de oliecrisis

De huidige gascrisis wordt door sommige specialisten omschreven als een spiegel van de oliecrisis van bijna een halve eeuw geleden. Toen in de jaren 70 de economie te afhankelijk bleek te zijn van één energiebron, namelijk petroleum, werd beslist om naar nieuwe bronnen uit te zien. Prioriteit werd opnieuw gegeven aan aardgas en kernenergie.

De discussie rond het al dan niet sluiten van de reactoren van Doel en Tihange in 2025 woedt nog volop, maar wanneer ze inderdaad uit bedrijf genomen worden zal het ons nog afhankelijker maken van gas en zitten we opnieuw in het stramien van de jaren '70 toen de oliemagnaten ons in hun macht hadden.

Van OPEC naar Poetin

In de jaren 70 waren we afhankelijk van de OPEC landen voor olie. Nu hangen we voor onze gastoevoer steeds meer af van Rusland, lees Poetin.

Via staatsmonopolist Gazprom is Rusland intussen goed voor nagenoeg een derde van de aardgasimport van de EU. Een groeiende vraag en een zwak aanbod in onze eigen regio: de EU is een kwetsbare reus.

De wereld kijkt machteloos toe

Via Poetin kunnen we meteen een ezelsbrug te leggen naar de oorlog in Oekraïne. Experts noemden dit al het grootste conflict op Europese bodem sinds de Tweede Wereldoorlog.

De oorlog tussen Rusland en Oekraïne lijkt de Joegoslavische oorlogen die plaatsvonden tussen 1991 in 2001 en impact te overvleugelen. Deze etnische conflicten bij het uiteenvallen van Joegoslavië leidden tot bloederig geweld met als grootste brandhaard de deelrepubliek Bosnië-Herzegovina waar meerdere partijen zich schuldig maakten aan etnische zuiveringen.

Ook toen keek de wereld machteloos toe, zonder het geweld te kunnen stoppen.

Corona lijkt plots weg

Niets zo vluchtig als het menselijk geheugen. Ik nam de proef op de som en bekeek met de nodige kritische zin onze recente journaals. Begrijpelijkerwijze ging het vooral over de oorlog in Oekraïne, een conflict dat ons met z’n allen bezighoudt en heel wat diepgaande emoties bij de mensen oproept.

Anderzijds komen we nog maar net uit een grote algemene wereldcrisis die velen onder ons geraakt heeft en twee jaar lang ons dagelijks leven beheerste, namelijk de coronapandemie.

De coronacrisis was een ware pandemie die overal zonder onderscheid van rang of stand mensen trof en die op een bepaald moment zelfs onze wereldeconomie dreigde lam te leggen.