“Bedankt dat jullie Belgen onze voormalige en verbannen Catalaanse minister-president Carles Puigdemont zo gastvrij opvangen.” Met deze woorden worden we verwelkomd door Ghislaine Coronat, hoofdverantwoordelijke van de regionale persdienst.

De Pyrénées-Orientales is een Frans departement in het zuiden van Frankrijk waar de Catalaanse ziel generatie op generatie is blijven verder leven. De kleuren van de Catalaanse vlag – rood en  geel –  zijn er alom vertegenwoordigd en sieren zelfs de mondmaskers.

 Het verhaal van Ghislaine is het verhaal van vele Fransen, die door discriminatie, pesterijen en uitbuiting van het Spaanse Catalonië uitweken naar Frankrijk net over de grens. Haar ouders moesten hun restaurant sluiten omdat ze Catalaans waren, ze mochten hun kinderen geen Catalaanse namen geven, Catalaans spreken was verboden en in de scholen werd die verboden taal bij de kinderen er letterlijk en figuurlijk ‘uitgeklopt’.  “Ja, ik spreek nog Catalaans zowel het Spaanse Catalaans als het Catalaans dat in Frankrijk gesproken wordt en hier niet verder evolueerde. Mijn vader is nu meer dan negentig jaar oud en dement. Hij reageert op niks meer, maar als ik hem aanspreek in het Catalaans van zijn streek zie ik zijn ogen opflakkeren en begint hij te glimlachen”. Met Ghislaine als gids gingen we op zoek naar de Catalaanse roots in de Pyrénées-Orientales. 

Perpignan: de hoofdstad van de Catalaanse cultuur

 Waar kunnen we beter onze ontdekkingstocht naar de Catalaanse roots starten dan in Perpignan, de hoofdstad van de Catalaanse cultuur. Het is een bruisende stad, die je met zijn vele platanen en palmbomen meteen onderdompelt in een zuiderse sfeer. In de Castilla, hét symbool van Perpignan, vind je de vlam waarmee het moedervuur tijdens de midzomernacht op de Pic du Canigou wordt ontstoken. Estafettelopers brengen de vlam vanaf de heilige berg voor de Catalanen naar Perpignan en tientallen andere dorpjes in Frans en Spaans Catalonië. De bewoners hebben er al dagenlang takken en twijgen op de voornaamste plaats in hun dorp opgestapeld. Tot in de kleinste dorpjes wordt er met midzomernacht, die samenvalt met het feest van Sint-Jan hun voornaamste heilige, rond het vreugdevuur gedanst en gefeest volgens een vast stramien.

De Catalaanse granaat: een mythische steen

In Perpignan gaan we op bezoek bij de wereldberoemde juwelenontwerper Maxime Joaillier, die de eeuwenoude productietechnieken om de Catalaanse granaat te bewerken nog beheerst. De Catalaanse granaat, die vanaf de 17de eeuw in Perpignan werd ontgonnen, is een halfedelsteen van de silicaatfamilie.

Zoals in Vlaanderen meisjes voor hun plechtige communie een gouden kruisje kregen, was dat in Catalonië een kruisje versierd met rode Catalaanse granaatstenen.

Maxime Joaillier ontwerpt juwelen voor grote modemerken zoals Cartier en Boucheron, voor de Marokkaanse koning en sjeiks van de Arabische oliestaten. Maar ook de toerist en de Fransman met een veel kleiner budget vinden hun gading in zijn winkel.

Le Couteau Catalan: van verdedigingswapen tot statussymbool

Vroeger had iedere Catalaan zo’n mes bij zich. Het was niet alleen een nuttig gebruiksvoorwerp, maar ook een verdedigingswapen, die verstopt in de elleboog met één hand kon open geklikt worden bij een onverwachte aanval. Die handgemaakte messen, met hoornig gebogen handvat en kunstig versierd met wilgenbladen, bloemen of fruitpatronen, zijn momenteel een soort statussymbool. Philippe Bottaioli is één van de weinigen, die deze eeuwenoude ambacht nog onder de knie heeft en zo’n gepersonaliseerd mes kan ontwerpen. Tijdens de zomermaanden verkoopt hij die op het strand in Argelès-sur-Mer, tijdens de winter op de plaatselijke kerstmarkten en gedurende de rest van het jaar in zijn atelier in Argelès-sur-Mer.

De Catalaanse ansjovis: een eeuwenoude traditie

 Nog zo’n eeuwenoude Catalaanse traditie – die teruggaat tot de Middeleeuwen – is het zouten van ansjovis. Daarvoor trekken we naar Collioure, een schilderachtig dorpje waar kronkelende straatjes opklimmen tot aan een imposant kasteel. Eeuwenlang was het een geliefd oord voor kunstenaars – met als stille getuigen de talrijke kunstgalerijen – nu is het vooral een trekpleister voor toeristen. Een must is een bezoek aan het artisanale bedrijfje Anchois Roque, dat reeds 152 jaar in handen is van dezelfde familie. Alphonse Roque vestigde zich er in 1870 als kuiper en zoon Léon richtte het familiebedrijf op. Zijn achterkleinzoon zet nu de traditie verder, om ansjovis te zouten op dezelfde wijze als men tijdens de middeleeuwen deed. Gezouten ansjovis, gemarineerd of in olijfolie, verwerkt als rillettes, maar ook anchovades, regionale specialiteiten, specerijen, olijven, honing, tapenades, streekwijnen... kan je kopen in hun winkeltje, dat al een attractie op zich is. Op bepaalde dagen en uren worden er gratis rondleiding gegeven, gevolgd door een degustatie.

Catalanen houden van feesten en tradities

Onze volgende halte is Céret, een pittoresk oud stadje beroemd om zijn kersen. Catalanen houden van feesten en tradities. De pluk van de kersen, die daar als eersten in de regio rijp zijn, wordt uitbundig gevierd. Maar ook de zaterdagse markt groeide uit tot een wekelijkse attractie.

Overal zie je de rood-gele Catalaanse kleuren tot zelfs op de mondmaskers. Kleine zelfstandigen prijzen er hun zelfgemaakte artisanale producten aan. Geitenboeren verkopen kazen, vaak bereid op basis van eigen recepten. Een jonge vrouw promoot haar zelf gebrouwen bier gearomatiseerd met groene thee. Een andere kraamverkoopster ontwikkelde een veganistische versie van de klassieke yoghurt. Ook zelfgemaakte vruchtensappen, confituren, koekjes en andere lekkernijen lonken verleidelijk. Hier en daar zorgen orkestjes en muzikanten voor de nodige sfeer. Ga zeker eens langs bij de beenhouwerij van Sylvie en José Mach, die een ruim aanbod hebben aan zelfgemaakte charcuterie en worsten. Hun trofeeën en oorkonden, zoals voor hun boudin à la cerise, stellen ze fier ten toonin hunetalage. Wanneer de markt ten einde loopt, gaat het feest verder op de Place des Neuf Jets, waar de muzikanten verder spelen en de meeste bezoekers hun kooptocht afsluiten met een heerlijke lunch of aperitief in de schaduw van de platanen.

 De Rousquilles, het heilig koekje van de Catalanen

Bij elk feest, elke receptie in de Pyrénées Orientales horen Rousquilles, het met witte glazuur bedekte Catalaanse koekje. De meesten hebben een gaatje in het midden, zijn hard en komen uit de koekjesfabriek. Wil je de échte, versgebakken Rousquilles proeven, dan moet je naar het kuurplaatsje Amelie-les-Bains gaan. Hier ontwierp Robert Séquela in 1810 de eerste Rousquilles. Generaties lang zette de familie de traditie verder tot een ongeïnteresseerde achternicht de bakkerij verkocht. Bakker Perez-Aubert zet nu samen met vrouw en dochter die traditie verder en bakt dagelijks kilo’s Rousquilles voor de vele liefhebbers die van heinde en verre komen. De familie Perez koesteren de vele souvenirs, foto’s, het familiearchief, de oude koekjesdozen... uit de tijd van Robert Séquela en vertellen het mooie verhaal aan iedereen die interesse heeft. Er is een gezellig terrasje aan verbonden waar je ook van andere zoete geneugten kunt proeven.

De espadrilles : van boerenschoen tot mode-item

 De espadrille is een typische oer-Catalaanse schoen samengesteld uit een touwzool en een stuk Toile du Soleil canvas. Het is de ideale schoen om de Sardana te dansen, een oude Catalaanse volksdans, die op elk feest wordt gedanst, maar ook gewoon op straat zoals elke dinsdagavond in Perpignan. De muziek is zo opgewekt en vrolijk dat iedereen, jong, oud, Catalaan, Fransman of toerist mee danst. De espadrille, die vroeger alleen in de streek werd gedragen, geraakte wereldbekend toen Yves Saint Laurent in 1970 de espadrille-fabrikant Castanar een ontwerp van hem liet fabriceren met een sleehak. Het werd een hype en ook nu nog is het een geliefde schoen, die symbool staat voor zomer en vakantie.

In Saint-Laurent- de- Cerdans is er nog een klein bedrijfje waar de espadrille met de hand wordt gemaakt. In het aanpalend winkeltje vind je een breed scala aan espadrilles en vigatanes (open espadrilles ). Via een video-opname kan je volgen hoe zo’n schoen wordt gemaakt. Op dinsdag en donderdag is er een geleid bezoek. Ook het nabijgelegen artisanale bedrijf ‘Les Toiles du soleil’, dat jarenlang stillag, werd dank zij het succes van de espadrilles terug in ere hersteld. Heel dikke katoendraden maakt dat de stoffen met felle kleuren en unieke patronen oersterk en bijna onverslijtbaar zijn. Ondertussen zijn ze wereldwijd bekend, vooral de Japanners zijn er gek op. In de winkel ernaast vind je onderleggers, tafelkleden ligstoelen, lampenkappen gemaakt met ‘Les Toiles du soleil’ stoffen. Mooie souvenirs als stille getuigen van een leuk verblijf in een uniek stukje Frankrijk.

Meer info: www.tourisme-pyreneesorientales.com