Nadenken over het lot van je vermogen na je overlijden. Niet de meest aangename bezigheid. 'Successieplanning' wordt al te vaak in één adem genoemd met 'belastingen besparen'. Hoewel fiscale optimalisatie een motivatie kan zijn, draait successieplanning vaak rond heel iets anders: je naasten beschermen.

Niet enkel als je een groot vermogen hebt

Een vaak voorkomend misverstand is dat successieplanning enkel is weggelegd voor mensen met een groot vermogen.

Wat meestal vergeten wordt, is dat je vermogen plannen, hoe groot of klein dit ook is, niet enkel gaat over de verdeling ervan.

Ook 'wie' een deel van je vermogen krijgt, is van belang. Voor de klassieke 'kerngezinnen' (denk aan twee getrouwde ouders met kinderen) voorziet een regeling dat voor veel gezinnen voldoende bescherming biedt.

Maar voor mensen die buiten deze situaties vallen, is er wat meer denkwerk. Denk maar aan ongehuwde koppels, alleenstaanden, mensen die een kind met een beperking grootbrengen, kinderloze koppels… In veel gevallen voorziet de wet een regeling die niet strookt met hun wensen. Ingrijpen is dan nodig.

Een testament maken?

Je successie plannen bij de notaris laat in deze gevallen toe om de wettelijke volgorde te “doorbreken”. Dat kan door bijvoorbeeld een testament op te stellen. Zo kies je zelf, binnen de grenzen van wat wettelijk kan, wie een deel van jou zal erven. Dit geldt zowel voor mensen met een groot als een bescheiden vermogen, voor getrouwde mensen, als voor samenwoners of vrijgezellen.

What’s in a word…

Successieplanning kan veel vormen aannemen: een testament opstellen, een schenking doen, een huwelijkscontract laten opstellen… Maar meer en meer gaat successieplanning ook gepaard met zorgplanning. Denk aan de zorgvolmacht waarbij je naast instructies rond je vermogen, ook persoonlijke aangelegenheden (zoals een rusthuis kiezen) kan regelen voor het geval het later niet meer lukt. Nieuw in het rijtje is het opstellen van een erfovereenkomst.

Bij het opstellen van een erfovereenkomst neemt iemand een beslissing rond een schenking en de invloed op zijn erfdeel ('punctuele erfovereenkomst') of gaan ouders met hun erfgenamen op zoek naar een evenwicht op vlak van schenkingen en genoten voordelen (“familiepact”).

Bij de grote stappen in je leven

Iedere belangrijke stap die je neemt, zoals trouwen, een huis kopen, een bedrijf opstarten, aan kinderen beginnen… heeft bepaalde gevolgen op je vermogen en op de wijze waarop het verdeeld zal worden. Een gezamenlijke aankoop van een huis bijvoorbeeld, is méér dan een nieuwe woning delen. Het is een stukje vermogen en een financiële bescherming voor je partner. Het bedrijf dat je opstart heeft méér dan enkel patrimoniale gevolgen voor jou, het betreft ook het vermogen van je huwelijkspartner. Wettelijk samenwonen is méér dan het invullen van een gezamenlijk fiscale aangifte; je wordt elkaars erfgenamen. Bij overlijden van je partner, erf je het vruchtgebruik over de gezinswoning.

Bij elk van deze stappen moet je een bepaalde reflex maken: wat betekent dit voor mijn vermogen en dat van mijn gezin? Ga ik hier mee akkoord of wil ik hier nog wat aan sleutelen?

Niet enkel een kwestie van geld

Successieplanning is enkel weggelegd voor de grote vermogens? Klopt niet helemaal. Zo kan een schenking ook nut hebben bij mensen die één gezinswoning hebben. Of een schenking voor je loont, zal de notaris met jou bekijken. De notaris kan je een vergelijking maken en kan je evengoed adviseren om juist niet te schenken.

Conclusie: successieplanning gaat niet alleen over de verdeling van je vermogen. In veel gevallen gaat het ook om het organiseren van een bescherming.

Erfenis

Op de officiële website van de Vlaamse overheid vinden we volgende informatie over erfenissen.

Als iemand overlijdt, dan wijst de wet de erfgenamen aan. De wet heeft daarvoor een rangschikking opgesteld volgens orde en graad. Naast de wettelijke regeling heeft iedereen trouwens een zekere vrijheid om zelf zijn of haar nalatenschap te regelen via testament, huwelijkscontract, samenlevingscontract of schenkingen. Op die schenkingen zijn dan wel schenkingsrechten verschuldigd. Op de erfenis is erfbelasting verschuldigd. 

Orde van verwantschap

De wet verdeelt erfgenamen in vier orden volgens bloedverwantschap:

1. de afstammelingen van de overledene: kinderen, kleinkinderen, achterkleinkinderen, ...
2. de ouders samen met de broers, zussen en hun afstammelingen, als de overledene geen afstammelingen heeft
3. de bloedverwanten in opgaande lijn: de ouders als er geen broers of zussen (of hun afstammelingen) zijn, de grootouders en overgrootouders
4. ooms en tantes, neven en nichten, grootooms en groottantes.

Een hogere orde sluit een lagere steeds uit.

Graad

Binnen elke orde bepaalt de graad van verwantschap of men al dan niet erft.

• In rechte lijn zijn er zoveel graden als er generaties zijn. Zo ligt er tussen ouders en hun kinderen één generatie. Vader en zoon hebben dus een eerstegraadsrelatie ten opzichte van elkaar.
• In de zijlijn bepalen we de graad via de gemeenschappelijke stamouders. We tellen de generaties vanaf de overledene tot de gemeenschappelijke stamouder in opgaande lijn. Vanaf deze stamouder dalen we vervolgens af tot aan de erfgenaam. Een broer en een zus zijn bijvoorbeeld verwant aan elkaar in de tweede graad.

Statuut van de echtgenoot en de wettelijk samenwonende partner

De echtgeno(o)t(e) neemt een bijzondere plaats in. Hij of zij heeft een wettelijk erfrecht dat voluit speelt als de echtgenoten geen andere regeling vastlegden in hun huwelijkscontract of via testament. De weduwe of weduwnaar heeft altijd minstens recht op het voorbehouden gedeelte. Dat voorbehouden gedeelte omvat het vruchtgebruik van de gezinswoning en de huisraad. Een weduwe of weduwnaar heeft dus bijvoorbeeld steeds het recht om de gezinswoning te gebruiken, ook al zijn de kinderen er eigenaar van geworden.

De wettelijk samenwonende partner geniet sinds 2007 ook van een wettelijk erfrecht. Het gaat hier slechts om een beperkt erfrecht, dat enkel het vruchtgebruik op de gezinswoning en de huisraad omvat. Wil een wettelijk samenwonend koppel meer zekerheid dan enkel het vruchtgebruik, dan kan er een testament of een samenlevingscontract in die zin opgesteld worden. Ook schenking is een mogelijkheid.

Adoptiekinderen

Bij gewone adoptie kunnen adoptiekinderen en hun afstammelingen erven van hun oorspronkelijke families. Daarnaast kunnen zij van hun adoptieouder(s) erven met dezelfde rechten als biologische kinderen (in bepaalde gevallen zullen zij wel hogere successierechten moeten betalen). Maar ze kunnen niet erven van de bloedverwanten van hun adoptieouders.

Bij een volle adoptie worden alle banden met de oorspronkelijke familie verbroken. De adoptiekinderen en hun afstammelingen kunnen niet meer van hun oorspronkelijke familie erven. Ze kunnen wel van hun adoptiefamilie (dus ook van de bloedverwanten van hun adoptieouders) erven met dezelfde rechten als biologische kinderen.

Stiefkinderen

Stiefkinderen erven niet automatisch van hun stiefouders. Stiefouders kunnen hun stiefkinderen wel opnemen in hun testament. Omdat wettige kinderen automatisch recht hebben op een bepaald deel van de erfenis (de wettelijke reserve), zou het in bepaalde gevallen wel kunnen dat de stiefkinderen minder krijgen dan de wettige kinderen. Om ervoor te zorgen dat stiefkinderen evenveel krijgen als wettige kinderen, zouden de stiefouders de stiefkinderen kunnen adopteren.

Uitgebreide info over erfrecht en erfopvolging  vind je onder meer op de website van de Koninklijke Federatie van het Belgisch Notariaat. Voor advies over erfenissen en erfrecht neem je best contact op met een notaris.