Veelzijdig proces

Rouw is een normale en natuurlijke reactie op verlies. Het hoort bij de tijd van het jaar net voor Allerheiligen dat de herinnering aan geliefden, familie, vrienden en kennissen die ons recent of langer geleden ontvallen zijn weer de kop opsteekt. Het is een proces dat in stadia verloopt maar eigenlijk nooit echt stopt.

Naast rouwen om de dood van een geliefde, een familielid, een vriend of een huisdier, kunnen nog heel wat andere belangrijke verliezen ook verdriet veroorzaken. Voorbeelden van rouwen zonder een overlijden zijn:

• Het einde van een relatie
• Een verhuizing naar een nieuwe gemeenschap
• Iemand van wie we houden krijgt een potentieel levensbedreigende ziekte.

Rouwen is niet vergeten

Gezond rouwen maakt het ons mogelijk om ons verlies te herinneren, maar met een hernieuwd gevoel van harmonie, in plaats van brandende pijn. Het helpt je om de persoon die je verloren bent een plaats te geven en er met de nodige dankbaarheid aan terug te denken.

Dit is een geleidelijk proces waarover sommigen lange tijd doen, of zelfs nooit bereiken. Neem er tijd voor en wellicht zal het uiteindelijk toch lukken om af en toe kracht te putten uit de mooie herinneringen die je met de overledene deelt.

Verdriet ervaren is een persoonlijke zaak

Geen twee mensen zullen verdriet op dezelfde manier ervaren. De manier waarop we denken en voelen, de manier waarop ons lichaam functioneert en de manier waarop we met anderen omgaan, kunnen allemaal worden beïnvloed. Iedereen rouwt dus op zijn manier, en er zijn geen juiste of foute manieren.

Enkele van de meest voorkomende ervaringen zijn:

• Moeite met concentreren
• Apathie
• Woede – op de verantwoordelijken, op de overledene, op onszelf, op God, …
• Schuld - 'Had ik maar dit of dat gedaan. . .”
• Slaapstoornissen
• Verlies van eetlust
• Terugtrekking van anderen
• Prikkelbaarheid
• Intens verdriet
• Eenzaamheid
• Verlies van de zin van het leven

Soms zo erg dat je denkt dat je gek wordt

Soms zijn onze reacties zo veranderlijk, intens of irrationeel dat vrezen om gek te worden. Vaak zijn rouwende mensen bang om hun verdriet onder ogen te zien uit angst dat als ze de deur openen, ze zullen verdrinken in een stroom van tranen of woede.

Het effect van verlies kan schokkend en onevenwichtig zijn. Meestal is een proces van rouw voor nodig om ermee om te gaan.

Wanneer verlies niet gepaard gaat met een soort proces dat ons in staat stelt onze gevoelens van wanhoop, kwetsbaarheid, desoriëntatie en misschien zelfs opluchting zowel te voelen als te uiten, kunnen die emoties onderhuids gaan en voor heel wat lichamelijke en/of geestelijke problemen zorgen.

Het belang van rituelen

Rituelen die verlies aanpakken bestaan als sinds de oudheid. Talloze religies werkten rituelen uit om het rouwproces te begeleiden. Het dragen van een zwarte rouwarmband is een manier om de wereld te laten weten dat je een verlies hebt meegemaakt en je gedurende een bepaalde periode speciale aandacht nodig hebt.

In onze mobiele, moderne cultuur waar er vaak meer fysieke afstand is de religie een veel minder grote rol speelt, moeten we alternatieve manieren vinden om veranderingen en verliezen in het leven te erkennen en te verwerken.

Sommigen hechten belang aan tastbare manieren om een geliefde te herdenken, zoals het dragen van de trouwring of een juweel van je partner/ouder, een juweel met daarin wat as van de afgestorvene, een tattoo die aan hem/haar herinnert, ...

De stadia van het rouwproces

De gevoelens van mensen in een rouwproces volgen niet noodzakelijkerwijs een exact verloop, maar een aantal fases komen vaak voor.

• Emotionele gevoelloosheid. In deze fase kunnen we een periode doormaken waarin we ons emotioneel verdoofd voelen.
• Verlangen en zoeken. Een verlangen naar de verloren persoon en het zoeken ernaar in andere mensen, plaatsen en dingen markeren deze fase. Het gevoel van een voortdurende aanwezigheid van de verloren persoon of het gevoel alsof je hem/haar ziet, kan deel uitmaken van deze fase. Er is een diep verlangen naar wat verloren is gegaan, gevolgd door het zoeken naar een manier om het te vervangen.
• Verstoring, woede en wanhoop. In deze fase kunnen we woede, wanhoop en teleurstelling ervaren die komt en gaat en soms overweldigend is. Veel verliezen die woede en wrok met zich meebrengen, kunnen op dit punt gecompliceerd worden. Ambivalente gevoelens kunnen aanhouden, zoals verlangen naar de verloren persoon of situatie versus opluchting bij afwezigheid, of woede rond het verlies versus wanhoop en verdriet.
• Soms is het gemakkelijker om de woede te voelen die bij het verlies hoort in plaats van het verdriet eronder, omdat het verdriet vernederend, verwarrend aanvoelt of ons alles doet herinneren wat nooit een kans heeft gekregen en ook dit kan verwarrend en desoriënterend worden.

• Reorganisatie en integratie. In deze fase kunnen we over het verlies praten zonder bang te zijn om erin weg te zinken en er nooit meer uit te komen. We zijn in staat om de emoties die samenhangen met het verlies daadwerkelijk te ervaren, in woorden te vertalen en zo een plaats in ons leven te geven..

• Herinvestering, (spirituele) groei en hernieuwde toewijding aan het leven. In deze fase gaan we geloven in het intrinsieke vermogen van het leven om zichzelf te herstellen en opnieuw op te bouwen. We kunnen opnieuw investeren in het leven en relaties en ons redelijk goed voelen over onze toekomst.

Gevaren van niet of onvoldoende rouwen

Niet iedereen heeft een uitgebreid rouwproces nodig. Dat hangt niet alleen van je karakter maar ook van je specifieke omstandigheden af. Toch niet of onvoldoende rouwen een aantal gevaren inhouden.

• Blijven vastzitten in woede, pijn en wrok.
• Vastzitten in gevoelloosheid, de eerste fase in het rouwproces. Zo verlies je mogelijk de toegang tot belangrijke delen van je innerlijke gevoelswereld.
• Moeite hebben met het aangaan van nieuwe relaties omdat je voortdurend de herinnering aan de persoon of situatie die niet meer aanwezig is emotioneel en psychologisch herbeleeft.

Rouwen duurt levenslang

In onze jachtige maatschappij is er niet altijd plaats om te rouwen. Het wordt algemeen aanvaard dat je dat enkele maanden na een overlijden doet tot het 'een plaats krijgt'.

Dit is natuurlijk nonsens. Een rouwproces van een geliefde verloopt weliswaar in golven, maar het stopt nooit en duurt dus levenslang. Dat kan soms voor schuldgevoelens zorgen, want niet iedereen begrijpt dat je na jaren nog altijd treurt.

Uiteraard gaat het soms (gelukkig) beter. Maar de verjaardag van je geliefde, jullie huwelijksverjaardag, de periode rond Allerheiligen, nieuwjaar: het zijn allemaal momenten waarop je opnieuw die lege plek in je hart voelt.

Ook kan een nieuw rouwproces of zelfs het bijwonen van een begrafenis van iemand die je niet goed kent het oude verdriet weer doen opwakkeren.