Eenzaamheid: De diepe emotionele lagen

Eenzaamheid is een intrigerend fenomeen dat diep geworteld zit in de menselijke ervaring. Maat wat bedoelen we eigenlijk met deze term?

Eenzaamheid wordt doorgaans gedefinieerd als een emotionele toestand waarin een persoon het gevoel heeft geïsoleerd te zijn, weinig of geen betekenisvolle sociale interacties te hebben en het ontbreekt aan een gevoel van verbondenheid met anderen. Het is een subjectieve ervaring, wat betekent dat het afhangt van hoe een persoon zich voelt in relatie tot hun sociale contacten en niet louter gebaseerd is op het aantal of de frequentie van deze contacten. Eenzaamheid kan zowel kortstondig als langdurig zijn en kan variëren in intensiteit.

Het is een persoonlijke en veelzijdige emotie die sterk kan variëren van persoon tot persoon. Het gevoel van eenzaamheid ontstaat wanneer onze behoefte aan sociaal contact niet wordt vervuld door de relaties om ons heen.

In 2022 bleek uit een Eurostat-enquête dat 7,2% van de Belgische bevolking zich regelmatig eenzaam voelde in de vier weken voorafgaand aan de bevraging. In contrast hiermee gaf 34,6% van de Belgen aan nooit last te hebben van eenzaamheid. Opvallend was dat mannen over het algemeen minder vaak worstelden met eenzaamheid (38,6% had er nooit last van) dan vrouwen (30,6%).

Eenzaamheid leek met name een probleem te zijn voor de oudere generatie, waarbij meer dan 8% van de 50- tot 74-jarigen aangaf zich vaak eenzaam te voelen, in vergelijking met slechts 4,7% van de 16- tot 24-jarigen.

Andere kwetsbare groepen in de samenleving waren langdurig zieken en alleenstaanden, waar respectievelijk 27,3% en 16,7% zich altijd of vaak eenzaam voelden. (bron: Statbel)

Hoewel het verband houdt met alleen zijn, is eenzaamheid veel complexer dan simpelweg fysieke afzondering. Het is een diepgeworteld verlangen naar menselijke verbinding en betekenisvolle relaties.

De psychologie van eenzaamheid

Eenzaamheid is niet uitsluitend een mentaal probleem, maar het heeft duidelijke wederkerige relaties met onze mentale gezondheid. Mentale problemen kunnen eenzaamheid versterken, terwijl eenzaamheid op zijn beurt kan leiden tot mentale problemen. Vaak is het moeilijk voor mensen om openlijk te praten over hun emotionele kwetsbaarheid, wat het gevoel van eenzaamheid verder kan vergroten.

Sociale angsten spelen ook een cruciale rol bij eenzaamheid. Mensen die lijden aan sociale angsten, de angst om zich te mengen in sociale situaties, hebben moeite om deel te nemen aan het dagelijkse leven. Deze angsten versterken het gevoel van eenzaamheid, omdat ze mensen belemmeren bij het aangaan van sociale interacties. Het doorbreken van deze barrière is een uitdaging op zichzelf, en langdurige eenzaamheid kan leiden tot een negatief zelfbeeld, slaapproblemen en zelfs depressie.

Oorzaken van eenzaamheid

Eenzaamheid kan worden veroorzaakt door verschillende factoren die van persoon tot persoon variëren. Soms begrijpen we zelf niet volledig waarom we ons eenzaam voelen, en het is belangrijk om deze veelvoud aan oorzaken te erkennen. Enkele van de voornaamste oorzaken zijn:

1. Verlies van een dierbare: Het overlijden van een geliefde kan diepgaande gevoelens van eenzaamheid teweegbrengen, omdat iemand zich plotseling afgesneden kan voelen van een belangrijke bron van emotionele steun.

2. Relatiebreuk: Het beëindigen van een relatie kan eenzaamheid intensiveren, omdat het vaak gepaard gaat met het verlies van een nauwe emotionele band.

3. Pensionering en sociaal isolement: Na pensionering kunnen mensen zich eenzaam voelen door het wegvallen van sociale contacten op de werkplek.

4. Werkveranderingen: Het wisselen van baan of carrièrepaden kan leiden tot eenzaamheid, omdat het nieuwe omgevingen en collega's met zich meebrengt.

5. Verhuizingen: Verhuizen naar een nieuwe stad of buurt kan iemand uit zijn comfortzone halen en gevoelens van eenzaamheid veroorzaken.

6. Fysieke gezondheidsproblemen: Mensen die kampen met lichamelijke gezondheidsproblemen, zoals chronische ziekten, kunnen zich geïsoleerd voelen vanwege de beperkingen die hun aandoening met zich meebrengt.

Tijdsgebonden triggers

Naast deze oorzaken zijn er ook specifieke periodes in het jaar die bijdragen aan gevoelens van eenzaamheid. Bijvoorbeeld: Voor velen kunnen feestdagen, zoals Kerstmis, Allerheiligen, of verjaardagen na het verlies van een dierbare, eenzaamheid versterken.

Extra overwegingen

Naast de hierboven genoemde oorzaken kunnen nog andere factoren bijdragen aan eenzaamheid, zoals:

• Beperkte vrienden- en familiekring: Het ontbreken van sterke sociale steunsystemen kan eenzaamheid in de hand werken.

• Alleenstaande ouders: Alleenstaande ouders kunnen zich eenzaam voelen vanwege de druk van het opvoeden van kinderen zonder partner.

• Behoren tot minderheidsgroepen: Mensen die behoren tot minderheidsgroepen, vooral als ze worden geconfronteerd met discriminatie, lopen een hoger risico op eenzaamheid.

• Financiële moeilijkheden: Leven in armoede kan isolerend werken, omdat het moeilijker is om deel te nemen aan sociale activiteiten.

• Ervaringen van misbruik: Personen die seksueel of psychisch misbruik hebben ervaren, kunnen moeite hebben met het opbouwen van vertrouwensvolle relaties.

• Gezondheidsproblemen: Diverse gezondheidsproblemen, zoals anorexia en andere psychische aandoeningen, kunnen eenzaamheid versterken.

Het complex van voortdurende eenzaamheid

Sommige mensen zijn maar af en toe eenzam maar anderen ervaren voortdurende eenzaamheid, zelfs als ze sterke relaties en een uitgebreide vriendenkring hebben. In dergelijke gevallen is de oorzaak niet altijd eenvoudig te identificeren. Een gebrek aan zelfvertrouwen en het gevoel van ontoereikendheid kunnen hierbij een rol spelen, waardoor mensen het idee hebben dat anderen hen niet waarderen.

Eenzaamheid in focus volgens Wikipedia

Volgens Wikipedia wordt eenzaamheid gedefinieerd als het gevoel van isolement, het gevoel van afgescheidenheid van anderen. Eenzaamheid wordt omschreven als 'het ervaren verschil tussen gewenste en beschikbare sociale contacten'. Deze definitie dient als basis voor veel onderzoek naar eenzaamheid en onderscheidt situational en chronische eenzaamheid, evenals sociale en emotionele eenzaamheid.