De feiten

Last minute naar de winkels gaan om toch maar dat geschikte kerstcadeau te kopen, warme chocolademelk en een lekker verwarmd huis: het hoort er allemaal bij. Net als de vele kerstliedjes die we in die dagen te horen krijgen.

Maar wat weten we eigenlijk van de betekenis van sommige van die kerstliedjes? Een groot aantal gaan gewoon over de sfeer en de kerstdagen zelf zoals de wereldhits White Christmas en All I want for Christmas is you.

Maar een paar van die liedjes verwijzen naar oude legendes die wat naar de achtergrond zijn verdrongen in de loop der tijd. Waar hebben ze het dan precies over? En heeft die legende überhaupt iets met Kerstmis te maken?

Good King Wenceslas

Eén van die liedjes gaat over een zekere koning Wenceslaus die goed is van hart. Dit verwijst naar Wenceslaus de Heilige, de hertog van Bohemen in de jaren 900. Zijn vader en grootmoeder waren katholiek, maar zijn moeder niet. Toen hij aan de macht kwam, droeg Wenceslaus zijn geloof hoog in het vaandel. Zo zou hij zelf tarwe hebben gezaaid voor de hosties en druiven hebben geoogst voor de miswijn. Tot grote onvrede van zijn moeder die samen met zijn jongere broer een complot tegen de hertog opzette. Op 28 september 935 werd Wenceslaus vermoord, zijn lichaam werd ter plekke in stukken gehakt en daar ook begraven. Hierna kwam zijn broer aan het bewind, maar die kreeg wroeging en deed boete. Hij beval daarna om de relieken van Wenceslaus over te brengen naar de kerk in Praag.

Het lied zelf gaat over één bepaalde legende waarin wordt gezegd dat Wenceslaus op Tweede Kerstdag met zijn page op pad is in gure weersomstandigheden en op een gegeven moment een man hout ziet sprokkelen. Wenceslaus heeft veel respect voor de man en ziet ook hoe hard hij moet werken voor een beetje comfort. Hij besluit dan ook om hem een aalmoes te geven. Daarna gaat hij verder. Zijn page heeft veel last van de kou, maar volgt zijn meester gedwee. Vandaag is Wenceslaus de beschermheilige van de Bohemen en Praag. Elk jaar wordt hij op 28 september gevierd.

12 days of Christmas

Een ander veel gehoord lied in de kerstperiode is The 12 days of Christmas. Het werd voor het eerst gepubliceerd in Engeland in 1780, maar onderzoekers vermoeden dat het oorspronkelijk uit Frankrijk komt.

Het lied gaat over een lijst van geschenken die iemand van zijn of haar ware liefde krijgt op elk van de 12 dagen van Kerstmis. Dit zijn de eerste twaalf dagen na Kerstmis: van 26 december, Tweede Kerstdag, tot en met 6 januari ofwel Driekoningen. Elk couplet gaat over één van deze dagen, maar naast het nieuwe geschenk worden alle vorige ook nog eens herhaald. Dit noemt men in poëzie een kettingrefrein. De geschenken variëren van drummende drummers tot leggende ganzen en een patrijs in een perenboom.

Oorsprong

Waar vindt dit liedje eigenlijk zijn oorsprong? Daarover zijn de meningen wat verdeeld. De meesten denken dat het reeds in de 16^de eeuw gezongen werd als een spel voor Driekoningen. Die feestdag werd destijds groots gevierd in Frankrijk, volgens velen het land waar dit lied zijn oorsprong ligt. Het opzet is duidelijk: een paar zangers zingen één per één een couplet en wie de mist ingaat, ligt eruit.

Er zijn echter onderzoekers die de oorsprong nog ergens anders gaan zoeken dan in Frankrijk. Zij denken dat het liedje oorspronkelijk Germaans of Scandinavisch is en te maken heeft met het zogenaamde Joelfeest. Dit duidt in die landen op het Winterzonnewendefeest waarop de kortste dag van het jaar wordt gevierd. Dat wil zeggen rond 21 december. Dan worden/ werden overal joelvuren aangestoken hetgeen je kan vergelijken met de kerstverlichting bij ons. Daar komt waarschijnlijk ook die traditie van. Onder invloed van het christendom werd de joelviering omgevormd tot Kerstmis. Men noemt dit vanaf dan de Twaalf Heilige Nachten hetgeen ook overeenkomt met het lied.

Of het lied nu van oorsprong uit Frankrijk komt of Germaanse/Scandinavische wortels heeft, is op zich van weinig belang. Het is bovenal een vrolijk deuntje dat hopelijk nog generaties lang mag meegaan.

I Saw Three Ships

Nog een bekend liedje in Angelsaksische landen is I Saw Three Ships dat wellicht zijn oorsprong vindt in Derbyshire, maar pas echt populair werd in de 17^de eeuw door ene William Sandys. Die was in die periode een advocaat die ook nog een antiekwinkel bezat en op dit lied de huidige tekst schreef. 

Het lied zelf omschrijft hoe drie schepen Bethlehem komen ingevaren op Kerstdag. Dat op zich is geografisch al onmogelijk, want het dichtstbijzijnde water is de Dode Zee die zo’n 32 km verderop ligt. En zelfs al mocht het toch gekund hebben, wat is dan het belang ervan? Wat maakt het dat er op Kerstmis toevallig drie schepen Bethlehem zouden ingevaren zijn? Tenzij dit alles naar iets anders verwijst…

Drie Koningen

Volgens vele geleerden zijn de drie schepen in werkelijkheid een verwijzing naar de Drie Koningen. Het getal drie komt alleszins overeen. Maar in deze theorie zijn er wel twee stromingen.

Eén groep denkt dat de schepen verwijzen naar de schepen die op een bepaald moment de relieken van de Drie Koningen van een kerkje in Milaan naar de Dom van Keulen vervoerden. De legende zegt dat de Roomse keizer Frederik Barbarossa bij zijn inname van Milaan in een klein kerkje een oude sarcofaag vond. Daar vond men toen de relieken van de Drie Wijzen in terug. Of zo dacht men toch.  Of het zo werkelijk is, is nog steeds niet duidelijk en zal dat misschien ook nooit worden. En hoe ze daar geraakt waren, is eveneens een raadsel. Men ging ervan uit dat ze met een geestelijke vanuit Constantinopel naar Milaan waren gebracht op een feestdag. Maar de keizer ging hier niet te veel over nadenken en hij schonk de relieken aan zijn goede vriend, de aartsbisschop van Keulen die ze liet overbrengen naar de Sint-Petrusdom in zijn stad.

Er is echter een tweede groep die denkt dat de schepen verwijzen naar de kamelen waarop de Drie Koningen reisden richting Christus. De reis door de woestijn richting Bethlehem was dan wat men in het lied beschreef over de zogenaamde zeereis, maar dan in plaats van in schepen op kamelen. Dat is in wezen nog niet zo gek ver gezocht. Kamelen staan immers bekend als ‘de schepen van de woestijn’ en dat kan dus tellen als vergelijking.