Optimistisch of naïef

Wanneer je mensen vraagt naar hun kwaliteiten, staat ‘positief denken’ of ‘optimistisch’ vaak in het rijtje. Ook zeggen we in vervelende situaties tegen elkaar: “Kom op, positief blijven!” Optimistisch en positief zijn, lijken in dat opzicht dus goede eigenschappen, die we allemaal graag willen hebben.

Toch krijgen deze woorden steeds vaker een negatieve lading, bijvoorbeeld wanneer iemand zegt dat men niet zo optimistisch en naïef moet doen. Of dat het beter is om realistisch dan optimistisch te zijn. Hoe zit het precies? We zijn het niet altijd eens of optimisme een sterkte of een zwakte is. Eens kijken wat de wetenschap hierover te zeggen heeft.

Positief denken en optimisme

Of optimisme iets nuttigs is, hangt af van de wijze waarop je optimisme definieert. “Positive thinking is the notion that if you think good thoughts, things will work out well. Optimism is the feeling of thinking things will be well and be hopeful.” Deze uitspraak komt van Martin Seligman, psycholoog en vader van de positieve psychologie. Hij maakt een belangrijk onderscheid tussen positief denken en optimisme.

Positief denken is simpelweg denken dat alles altijd goed is of goed komt, wat in sommige situaties vervelende gevolgen kan hebben. Niet naar de dokter gaan, omdat dat knobbeltje op je lichaam vanzelf wel weer verdwijnt, is positief denken. Geen verzekering nemen, omdat ongevallen bij jou niet zullen voorkomen, is positief denken. Maar naïef.

Optimisme daarentegen, is veel realistischer. Het gaat niet om denken dat alles wel goed komt, maar om de neiging om alles van de beste kant te bekijken. Optimistische mensen zullen een negatieve ervaring, zoals falen, toeschrijven aan externe, veranderlijke factoren. Pessimistische mensen schrijven dat soort ervaringen juist toe aan persoonlijke, permanente factoren.

Optimisme is niet per definitie goed of slecht. In elke context optimistisch zijn, kan je soms ook zuur opbrekenWanneer optimistische mensen een tegenslag ervaren, bijvoorbeeld een voetbal wedstrijd verliezen, zijn zij dus geneigd dit te verklaren door te denken: “Vandaag had ik last van mijn voet” of “Het weer en veld zaten tegen, volgende keer beter.” Pessimistische mensen verklaren het verlies eerder aan de hand van hun eigen kwaliteiten: “Ik ben toch een slechte voetballer.”

Flexibel optimisme

Hoe je negatieve ervaringen verklaart, bepaalt hoe je naar de toekomst kijkt. Een optimistische speler die het verlies wijt aan de pijn aan zijn voet, zal erg positief de volgende wedstrijd in gaan. Hij zal zonder de last aan zijn voet waarschijnlijk weer op goed niveau spelen. Een pessimistische speler die ervan overtuigd is dat hij een slechte speler is, zal de kans op winst in de volgende wedstrijd laag inschatten. Hij is nu eenmaal een slechte speler.

Optimisme is dus niet per definitie goed of slecht. Het hangt af van het doel en de context. Een voetbalteam met spelers die na elk verlies de oorzaak buiten zichzelf leggen, zal nooit harder trainen om zichzelf te verbeteren. Anderzijds komen pessimistische mensen ook niet vooruit. Flexibel optimisme is volgens Martin Seligman het toverwoord: optimistisch zijn, maar wel goed blijven reflecteren op jezelf. Deze optimistische kijk blijkt nog veel voordelen te hebben ook!

Voordelen van optimisme

Er is veel onderzoek gedaan naar de voordelen van optimisme. Hieruit blijkt dat optimisme zowel positieve gevolgen heeft voor je fysieke als je mentale gezondheid.

Optimistische mensen hebben vaak een langere levensduur. Dit komt onder andere, omdat zij minder last hebben van hart- en vaat ziekten en beroertes. Ook herstellen optimistische mensen vaak sneller van hun ziekte. Bedenk wel, optimisme is natuurlijk geen medicijn. Een scheutje optimisme zorgt er niet voor dat je ineens geneest. Wel is het zo dat optimisme een positief effect heeft op cardiovasculaire, hormonale en immunologische veranderingen, doordat je minder stress ervaart. Deze positieve veranderingen maken dat je net wat sneller geneest dan je pessimistische buurman.

Optimisten beschikken over meer veerkracht in stressvolle situatiesOptimistisch zijn heeft naast lichamelijke, ook vele andere voordelen. Zo hebben optimisten meer veerkracht in stressvolle situaties en een lager risico op het ontwikkelen van psychische klachten. Ook hebben zij meer stabiele vriendschappen en zijn zij minder vaak eenzaam. Optimistisch zijn heeft dus vele voordelen. Maar is het mogelijk optimistisch te worden? Kan je het leren?

Hoe leer je optimistisch te zijn?

Optimisme is een persoonlijkheidskenmerk, zoals extraversie of neuroticisme. Deels is het dus genetisch bepaald. Toch laten onderzoeken zien dat optimisme op lange termijn kan veranderen. De dingen die je meemaakt, hebben hier een grote invloed op. Nare ervaringen kunnen je bijvoorbeeld pessimistischer maken. Gelukkig kan je door de juiste oefening ook je optimisme trainen.

Oefening 1

Optimisme is onderhevig aan veranderingen. De dingen die je meemaakt, beïnvloeden je ingesteldheid Een eerste oefening is om op te letten waar je gebeurtenissen aan toeschrijft. Denk aan de voetbalspelers: geef je jezelf de schuld of schrijf je het toe aan iets of iemand anders? Tegenslagen kunnen beter aan tijdelijke, externe en specifieke factoren worden toegeschreven en successen aan vaststaande, persoonlijke en algemene factoren. Maar: Sla niet door! Flexibel optimisme is het toverwoord.

Oefening 2

Een tweede oefening heet de ‘best-mogelijke-zelf oefening’. Deze oefening is in de positieve psychologie erg bekend, omdat het naast optimisme ook je geluksniveau, hoop, veerkracht en wilskracht versterkt. De oefening bestaat uit 3 stappen.

1. Stel je een toekomstig moment voor en bedenk zo specifiek mogelijk hoe dat er in optimaal uit zou zien

   Het toekomstig moment kan over een jaar, twee jaar of zelfs tien jaar plaatsvinden. Dat hangt af van wat voor jou relevant is en wat je prettig vindt. Wat zou je tegen die tijd graag bereikt hebben? Hoe ziet je leven er zowel op sociaal als professioneel vlak uit? Op welke manier ben jij je best mogelijke zelf? Het gaat erom dat het een haalbaar toekomstperspectief is. Maak het dus niet onrealistisch!

2. Pak pen en papier en leg de hoofdpunten van jouw toekomstvisie vast

   Dit kan natuurlijk ook op je telefoon, computer of iPad. Waar het om gaat, is dat je de komende tijd gemakkelijk je toekomstvisie van je best mogelijke zelf erbij kan halen en dat je alle punten kan overlopen.

3. Neem wekelijks een paar momenten om je toekomstvisie levendig en specifiek te visualiseren

   Probeer je, met je ogen open of dicht, je toekomstvisie heel levendig voor te stellen. Je opgeschreven punten kunnen je hierbij helpen. Stel je bij elk punt voor hoe het eruit ziet, hoe het voelt, wat je ruikt, wat je hoort en hoe je je gedraagt. Het is belangrijk hier de tijd voor te nemen, omdat de oefening dan pas goed werkt!

Tot slot

Of optimisme een sterkte of een zwakte is, is afhankelijk van de context en je eigen doen. Extreem weinig optimisme kan zorgen dat je vast loopt en werkt niet positief op je gezondheid. Extreem veel optimisme maakt dat je lui of overmoedig raakt. Flexibel optimisme lijkt daarom het antwoord: optimistisch zijn, maar eerlijk blijven reflecteren. Op die manier kunnen we genieten van de voordelen van optimisme, zonder de werkelijkheid uit het oog te verliezen.